Gegijzeld tussen Ventilus en stikstof: “Ik kan geen weg meer uit”

Franky Snaet runt een gemengd landbouwbedrijf met 2.500 varkens en akkerbouwteelt bestemd voor de diepvriesindustrie in het West-Vlaamse Lichtervelde. Zoals zoveel Vlaamse landbouwbedrijven kent de boerderij een uitgebreide familiegeschiedenis. “Deze boerderij is al sinds 1900 in handen van de familie”, vertelt Snaet. “Het was mijn overgrootvader die de boerderij heeft gekocht, sindsdien hebben hier vier generaties hun hele leven doorgebracht.”

Dat de boerenstiel ten huize Snaet met de paplepel wordt meegegeven, is duidelijk. Ook zijn drie kinderen groeiden op de boerderij op en werden allemaal landbouwer. “Mijn ene dochter had ambities om de familieboerderij met haar man over te nemen, maar ze mag niet van mij”, zegt hij vastbesloten. “De gezondheid gaat boven alles.” Daarbij verwijst Snaet niet naar de werkdruk en onzekerheid die de gezondheid van zijn dochter zou kunnen schaden, maar wel naar de hoogspanningskabels die boven de woning en het bedrijf zullen komen. De boerderij van Snaet staat immers vlak onder het Ventilus-tracé dat elektriciteit van de zee naar het binnenland moet brengen.

“De boerderij heeft doorheen de eeuw al veel moeilijke periodes gekend en verschillende crisissen meegemaakt maar we hebben alles telkens kunnen overwinnen”, duidt Snaet. “Na de zwarte periodes hebben we altijd de pagina omgedraaid en zijn er terug ten volle voor gegaan. Maar met Ventilus is het anders. Eens ze de elektriciteitsmasten hier plaatsen, is de laatste bladzijde van de boerderij geschreven.”

Gezondheid

De gezondheidsimpact van de hoogspanningskabels is een veelbesproken onderwerp bij het Ventilus-dossier. De Belgische Hoge Gezondheidsraad hernieuwde in 2020 zijn advies over de blootstelling van de bevolking aan magnetische velden door elektrische installaties. Daarin staat dat verschillende onderzoeken een verband tonen dat kinderleukemie meer voorkomt bij kinderen die dichtbij een hoogspanningslijn wonen dan andere kinderen. “Maar het is nog onzeker of de magnetische velden de rechtstreekse oorzaak zijn van het hoger aantal gevallen van kinderleukemie, maar het kan niet worden uitgesloten”, aldus de Hoge Gezondheidsraad. Over andere aandoeningen bij kinderen of volwassenen in samenhang met de blootstelling geeft onderzoek geen uitsluitsel. “Maar het is bekend dat magnetische velden, althans bij betrekkelijk kortdurende en relatief hoge blootstelling, veranderingen in lichaamscellen kunnen aanbrengen”, concludeert de raad.

De belangrijkste aanbeveling in het advies is om de langdurige blootstelling te beperken tot 0,4 microtesla (μT). Deze norm neemt Vlaanderen ook over als richtlijn. Tot op heden bestaat er op federaal niveau geen Belgische wetgeving voor de beperking van de blootstelling aan magnetische velden. Bijgevolg geldt de Europese aanbeveling van een maximale blootstellingslimiet van 100 µT als referentie. Het magneetveld pal onder de kabels van een Ventilus-hoogspanningsverbinding bij een belasting van 30 procent meet 11,5 µT. Hoe verder er van de kabels wordt gewandeld, hoe meer het veld afneemt. Op een afstand van 55 meter is het veld 0,44 µT.

“In alle berekeningen en aanpak gaat men uit van een gemiddelde belasting van 30 procent. Maar dit is gemiddelde belasting over het hele jaar”, duidt Snaet. “Doorheen het jaar zullen er ook veel pieken inzitten. Zo heeft Elia nu al gezegd dat er 36 dagen in het jaar zullen zijn waarin er boven de 20 microtesla gegaan zal worden. Hoe gezond is dit nog?” Daarnaast baart het Snaet ook veel zorgen als de lijn in de toekomst tot 60 procent of 100 procent belast zal worden. “Het offshore windmolenpark langs de Belgische kust is een belangrijk aanknopingspunt met andere verbindingen, denk maar aan de Tritonkabel van Denemarken of de Cronoskabel van het Verenigd Koninkrijk. Hierbij kan de hoeveelheid elektriciteit op de Ventilus-hoogspanningslijn toenemen. Nee, voor mij is het duidelijk. Ik woon en werk daar niet onder. Gezondheid is niet te koop, hé. Alle studies zijn trouwens gemaakt op die impact van 30 procent. Wat de impact erboven is, weten we niet. Het is het risico gewoonweg niet waard.”

Naast de gezondheid zou het volgens Snaet bovendien ook extra moeilijk zijn om aan landbouw te doen met een perceel onder de kabels. “Ik heb een Frans-Vlaamse boer bezocht die ook onder zware hoogspanningslijnen woonde. Daar heb ik met mijn eigen ogen gezien hoe zijn sturingskast compleet was uitgebrand, een situatie die zich al drie keren had voorgedaan. De printplaten van de kast konden de zwerfstroom van de hoogspanningslijnen niet aan. De netbeheerder kwam de sturingskasten wel telkens vervangen, maar ondertussen heb je geen elektriciteit op je landbouwbedrijf, met grote rendementsgevolgen.” Ook ziet Snaet een groot probleem in het afdekken van groenten met kunststoffen zeil. “Zo’n plastic kan bij een incident altijd de lucht invliegen, stel je voor dat het in de kabels terechtkomt”, haalt hij aan. “Als antwoord op mijn bezorgdheid kreeg ik van Elia te horen dat ik gaten in de plastic moest maken zodat de lucht er in en uit kan. Zo’n laconiek antwoord bewijst het gebrek aan ernst en kennis hoe ze met de landbouwvelden om moeten gaan."

Geen bewijs, geen kans op opkopen

“Het opkoopbeleid voor landbouwbedrijven is een flagrante mop”, geeft Snaet aan die met zijn volledige huiskavel en bedrijf onder het tracé zal liggen. “Elia is enkel geïnteresseerd in de oppervlakte grond waar de mast op komt te staan, over de rest van de gronden trekt de netbeheerder zich niets van aan”, aldus Snaet. De oppervlakte voor de mast zal volgens hem ongeveer 400 vierkante meter zijn. In het protocol dat Elia overeengekomen is met de landbouworganisaties staat dat de prijs die hiervoor betaald moet worden, tweemaal de gemiddelde waarde is van Vlaamse landbouwgrond. Het gemiddelde van de prijs van de landbouwgrond is 64.000 euro per hectare in Vlaanderen. “Maar we zitten hier in de duurste streek van Vlaanderen. Een mooi stuk landbouwgrond wordt hier sowieso al gemakkelijk verkocht aan het dubbele van de prijs."

Voor Snaet komt het erop neer dat hij een kleine 5.000 euro zou krijgen voor de grond die hij moet afstaan om de mast te bouwen en nog een geschatte 8.000 euro als vergoeding voor het rendements- en inkomensverlies en het onderhoud van de zone. “De rest van de boerderij valt uit het opkoopbeleid”, gaat Snaet verder. “Ze kopen mijn bedrijfswoning niet op omdat ik niet kan bewijzen dat de hoogspanningskabels schadelijk zijn voor de uitbating ervan. Enkel bij runderen is ooit schade bewezen door een Franse rechter. Moest ik koeien hebben gehad, zou ik waarschijnlijk wel in het opkoopbeleid vallen, maar voor varkens is er geen precedent of onderzoeksbewijs.” Residentiële woningen koopt de netbeheerder wel op, om erna weer in de markt te plaatsen. “Omdat de huizen veel lager zijn in prijs, heb je altijd mensen die hier toch zouden komen wonen ondanks de gezondheidsrisico’s”, zucht Snaet.

Opkopen van een bedrijfswoning en grond zonder bewijs dat de bedrijfsactiviteit erg gehinderd wordt, doet Elia dus niet. Wel geeft de netbeheerder een vergoeding aan iedereen die binnen een straal van tweehonderd meter van de Ventiluslijnen woont. Dit zou de minwaarde moeten vergoeden van de woning die de hoogspanning met zich meebrengt. Wie in een straal van 55 meter woont, kan een vergoeding van 20-25 procent krijgen van de marktwaarde. Wie verder woont, krijgt 10 of 25 procent van de eigendomswaarde. Snaet schat zijn bedrijfswoning op 100.000 euro. “Dan zou ik 25.000 euro krijgen voor de minwaarde van het huis”, aldus de landbouwer, die ondertussen wijst naar het keukenraam waar de mast voor komt te staan.

Verhuizen

“Stel nu nog dat ik van mijn hart een steen maak en het familiebedrijf te koop zet, waar kan ik hier in de regio nog zo’n mooi stuk landbouwgrond kopen?”, vraagt Snaet zich af. “Ik heb 90 hectare land in de streek en mijn huiskavel is 20 hectare. Doorheen de geschiedenis van de boerderij heeft de familie telkens gespaard en aanpalende perceeltjes kunnen aankopen om tot een mooi stuk grond te komen. Deze grondverwerving is een belangrijk en lang proces geweest, en kan je niet zomaar in een jaar tijd op een andere locatie nadoen. Bovendien zou ik de middelen die ik vergoed krijg van Elia niet kunnen aanwenden voor de aankoop van een boerderij ergens anders. Want Elia betaalt de gedupeerden maar uit wanneer de laatste juridische procedure stopgezet is. Maar niemand weet hoe lang dat zal duren. En ondertussen stijgt de afgesproken prijs niet mee met de inflatie.”

Snaet schat dat er een twintigtal landbouwbedrijven in hetzelfde schuitje zitten. “De verkoopmogelijkheden en vergoedingen zijn bovendien enkel voor bedrijfswoningen die in de perimeter, aan beide kanten van de lijn, vallen van het nieuw aan te leggen tracé. Gronden met stallen die onder het tracé vallen maar waarvan de woning net buiten de perimeter valt, tellen niet mee. Dit geldt ook zo voor landbouwbedrijven die onder Ventiluslijnen komen te liggen die versterkt worden en waar dus geen nieuw netwerk wordt gebouwd.”

Toekomst

Snaet maakt zich geen illusies. “Er moet meer elektriciteit zijn en het netwerk zal uitgerold moeten worden. Daar ben ik het volledig mee eens. Maar het netwerk uitrollen kan in plaats van boven de grond, ook onder de grond gebeuren aan de hand van gelijkstroom. Dan is er geen straling en wordt er geen magnetisch veld met reststroom gecreëerd”, duidt Snaet die ook in de burgerprotestbeweging over Ventilus zit. “Maar er is geen wil om terug te komen op de initiële plannen met het bovengronds tracé. Ze zijn er aan begonnen en zullen zich in allerlei bochten wringen om ermee door te gaan. De startnota is ook zodanig geschreven, door Elia zelf trouwens, dat als je één beslissing niet uitvoert, alle andere beslissingen niet meer mogelijk zijn.”

De strijd en de onzekerheid duurt ondertussen al zes jaar. Elk jaar zet Snaet een budget aan de kant voor de juridische kosten. “We gaan tot de finish door, dan hebben we toch alles gegeven wat we konden”, zegt de landbouwer die vurig hoopt dat de Raad van State een andere koers kan afdwingen bij de overheid en Elia, zodat hij en zijn gezin verder kunnen leven en boeren op de familieboerderij, zonder gezondheidsrisico.