De toekomst van plastic groeit in de Brusselse ondergrond
ReportageHet gaat de Brusselse paddenstoelteler PermaFungi voor de wind. Al ruim tien jaar kweekt dit bedrijf zwammen in de kelders van Tours & Taxis. Het gruis van de koffietjes die bovengronds gedronken worden, dient hier als voedingsbodem voor een lucratieve paddenstoelenkweek. Toch is het niet omwille van de eetbare zwammen dat Zwitserse en Brusselse investeerders recent 1,75 miljoen euro in dit bedrijf hebben gepompt. De ster van het bedrijf zijn de myco-materialen: een stof vervaardigd uit organische reststromen en schimmeldraden. Het is een afbreekbaar en klimaatvriendelijk antwoord op piepschuim en plastic.
Niet enkel bij kabouter Plop wordt meubilair van paddenstoelen gemaakt. Een myco-lampenkap verlicht de tafel waaraan Victoria Maertens, communicatieverantwoordelijke bij Permafungi, ons verwelkomt. De rondleiding begint met een kleine les biologie. De zwammen die we eten, zijn in feite slechts het ‘fruit’ groeiend uit een heus netwerk aan schimmels en draden. De myco-materialen waarvan PermaFungi zijn bio-afbreekbare verpakkingen maakt, bestaan hoofdzakelijk uit deze schimmelkern: het mycelium of de zwamvlok.
Licht als piepschuim, vergankelijker dan plastic
Op tafel staan diverse verpakkingen vervaardigd uit het materiaal. Zo licht aan als piepschuim, met een gelijkaardige textuur. Welk product binnenkort paddo-verpakt in de winkelrekken zal liggen, is voorlopig nog geheim. “Om deze verpakkingen te maken, gieten we een organische reststroom – in dit geval steriel zaagsel – in een mal”, zegt Maertens. “Daar voegen we het ‘zaad’ van de paddenstoel aan toe. Na ongeveer een week heeft het mycelium zich gehecht aan alle zaagsel tot één vorm.”
Wie iets kent van schimmel, weet echter dat het ongecontroleerd kan groeien. “Om dat te vermijden, drogen we het materiaal volledig uit. Door alle vocht weg te nemen, wordt de schimmel inert en kan het niet meer verder groeien.” Nog een belangrijke opmerking: de ‘champignonverpakking’ is niet eetbaar.
De verpakkingssector is een van de grootste veroorzakers van plasticvervuiling, met 33 procent van het totaal
Het resultaat van deze processen, is een myco-doosje dat mooi zijn vorm behoudt, maar wel vergankelijk is. Eens het op de composthoop ligt, vindt men er na enkele weken niets meer van terug. Het myco-materiaal biedt zo dus een mogelijk antwoord op het wereldwijde plasticvraagstuk. Het kan bovendien een verpakking worden voor nagenoeg elk product dat men kan bedenken. Met voedsel als een opmerkelijke uitzondering. Daarvoor geldt immers een uitgebreid certificeringsproces. “Of toch als de verpakking het voedsel rechtstreeks aanraakt”, zegt Maertens. “Het is dus bijvoorbeeld wel inzetbaar om wijnflessen te verpakken.”
Het potentieel binnen de verpakkingssector is gigantisch. “Tegen 2030 zal een Europese wet plastic voor eenmalig gebruik en niet-circulaire verpakkingen verbieden”, zegt Maertens. “De verpakkingssector is één van de grootste veroorzakers van plasticvervuiling, met 33 procent van het totaal.”
“We hebben in het verleden al diverse voorwerpen gemaakt met myco-materialen. Armaturen voor lampen, of kunstprojecten”, zegt Maertens. “Zo hebben we recent nog 300 grote armaturen gemaakt voor het toekomstige JAM-hotel in Gent, in samenwerking met architect Lionel Jadot. Maar zulke projecten zijn vrij kleinschalig in vergelijking met wat we binnen de verpakkingswereld willen betekenen”, zegt Maertens. “We schalen op naar 100 kubieke meter circulaire en afbreekbare verpakkingen per jaar.”
Uitbreidingsplannen
Bij de nieuwe investeringsfondsen en ambitieuze plannen, hoort ook een nieuwe locatie. De ‘Urban Farm’ onder Tours & Taxis zal voor de eetbare oesterzwamteelt actief blijven, maar de myco-materialen zullen geproduceerd worden op een nieuwe, grotere locatie in Vorst. De huidige ploeg van elf personen zal tegen 2026 verdubbelen om aan de vraag te voldoen. Dankzij een investering van 1,75 miljoen euro van het Zwitserse familiebedrijf 'Après-demain' en de Brusselse openbare investeringsmaatschappij finance&invest.brussels is de coöperatieve ontpopt tot een naamloze vennootschap met meer middelen. Dat betekent: meer productie, maar ook een sterkere productontwikkeling. Want naast zaagsel, wil het bedrijf onderzoeken of er ook andere reststromen kunnen worden verwerkt tot myco-materiaal.
Een niet onbelangrijke kanttekening: de myco-materialen zijn niet gemaakt uit het mycelium van oesterzwammen. De basis is een ander type schimmel, bedrijfsgeheim van Permafungi. “Het mycelium van oesterzwammen kan je in principe ook gebruiken om myco-materialen te maken, maar we gebruiken een schimmel dat beter geschikt is voor deze doeleinden”, zegt Maertens.
Een kelder vol seizoenen
De oesterzwammen en het myco-materiaal behoren zo dus tot twee aparte productielijnen, maar zijn allebei circulair. De oesterzwammen waren lang de core business van PermaFungi en blijven relevant voor het bedrijf. De lekkernij wordt gekweekt in iets meer dan duizend vierkante meter aan kelderkamers. Omwille van hun locatie groeien de paddenstoelen met de seizoenen mee. “Het grootste deel van het jaar is het hier voldoende koel”, zegt Maertens. “Soms lijdt de oogst bij extremere temperaturen, maar daarin verschillen we niet van een ander landbouwbedrijf.”
Alle oesterzwammen vinden hun basis bij koffiegruis. Dat wordt aangeleverd via diverse bedrijven, met ontbijt- en lunchketen Pain Quotidien als één van de grootste toeleveranciers. Niet enkel de vestiging bovengronds in Tours & Taxis, maar alle dertig vestigingen in België brengen hun koffiegruis naar PermaFungi.
Op dit koffiegruis wordt het mycelium van de oesterzwammen bijgevolg geënt. De schimmeldraden groeien in eerste fase in de incubatiekamer. Een ruimte met een streng gereguleerd klimaat, en even strenge hygiënevoorschriften. Om die reden ook de enige ruimte die bij deze tour niet betreden kan worden.
Het mengsel is samengevoegd in grote plastic zakken. Tussen elke rij zwarte zakken hangt ook één doorzichtig exemplaar. Deze zijn minder efficiënt, maar dienen als kanarie in de koolmijn om de kwaliteit van de oogst te controleren. “Als er bijvoorbeeld een contaminatie is met een schimmel die hier niet thuishoort, kunnen we het in deze transparante zakken waarnemen”, zegt Maertens.
Met een mes worden openingen gemaakt waaruit de oesterzwammen kunnen groeien. De ingesneden zakken worden opgehangen in koele, goed geventileerde kamers die met vocht beneveld worden. “Waar we in de incubatieruimte het klimaat van een warme, zomerse bodem nabootsen, creëren we in deze ruimte de herfst”, zegt Maertens. “De combinatie van vocht en koelte zorgt ervoor dat het mycelium paddenstoelen produceert.”
De paddenstoelen worden nadien geoogst, clusters worden versneden tot bruikbare hoeveelheden, en worden dan met de bakfiets geleverd aan horeca- en speciaalzaken in heel Brussel. De ban op blauwe champignonbakjes is hoe dan ook niet van tel voor PermaFungi, aangezien alle producten in bulk worden verkocht via retourbakken.
Meststof voor de biolandbouw
Na drie keer oogsten is het grootste productiepotentieel uit het mycelium verdwenen. Op naar de vuilnisbak? Neen. Want wat overblijft, is een product dat naast de myco-materialen en de oesterzwammen de derde pijler vormt van PermaFungi: een natuurlijke meststof voor gebruik in de biolandbouw. “Voedzaam en honderd procent bio-gecertificeerd”, zegt Maertens. Zo eindigen de paddenstoelen dus terug waar ze vandaan komen: in de bodem.
Het einde van de cyclus bevestigt zo mooi de slagzin van PermaFungi: “In de natuur is er geen afval. Waarom hier geen inspiratie uit putten?”
Bron: Eigen berichtgeving
