De kracht van agrivoltaics: “Het potentieel van een kleine kerncentrale”
nieuwsDit voorjaar start een groot agrivoltaics-project bij Proefcentrum Fruitteelt (pcfruit). Vlaanderen krijgt daarmee een nieuwe fruitboomgaard met zonnepanelen bij, waar extra onderzoek zal plaatsvinden naar de combinatie van energie- en voedselproductie op één perceel. “Agrivoltaics biedt veel potentieel, zeker als we willen afbouwen met WKK’s. Dan hebben we een energie-alternatief nodig met de capaciteit van een kleine kerncentrale,” zegt Tom Schaeken, consulent energie en klimaat bij Boerenbond. Maar voor het zover is, moeten nog tal van obstakels overwonnen worden, te beginnen met een duidelijke definitie van agrivoltaics.
Agrivoltaics combineert voedsel- en energieproductie op eenzelfde perceel. In 2020 werd een eerste agrivoltaics-project uitgerold in Bierbeek, waar zonnepanelen boven een perenboomgaard werden geplaatst. Vijf jaar later start nu ook in Sint-Truiden een gelijkaardig project op. “We bouwen verder op conclusies die in Bierbeek en de twee andere pilootprojecten getrokken zijn”, legt Dany Bylemans van pcfruit uit. “De nieuwe testsite zal veel groter zijn en meer mogelijkheden bieden.” Tot nu toe werd in het Vlaamse agrivoltaics-onderzoek enkel vergelijkingen gemaakt tussen een perceel met zonnepanelen en een perceel zonder. In Sint-Truiden zal onderzoek naar verschillende variaties van zonnepanelen gevoerd kunnen worden. “We zullen onder meer kunnen nagaan of de richting van de installatie en de transparantie van de zonnepanelen een effect hebben op de schaduw en vermindering van de oogst.”
Daarnaast zal het nieuwe project ook onderzoeken in welke mate de teelten onder zonnepanelen minder gewasbeschermingsmiddelen nodig hebben. “Fruitboomgaarden hebben vaak last van schimmelinfecties, afhankelijk van de neerslag die valt en hoe lang fruitbomen nat blijven”, legt Bylemans uit. Met fruitboomgaarden die beschut worden door zonnepanelen kan deze schimmelbestrijding misschien wel weggelaten worden. Een derde grote onderzoeksvraag zal de irrigatiebehoefte van de teelt worden. “We willen onderzoeken op welke doelgerichte manier we het water kunnen inzetten dat opgevangen wordt door de panelen”, aldus Bylemans. Net zoals in Bierbeek, gebeurt het onderzoek onder de paraplu van een VLAIO-project, in samenwerking met KU Leuven en Boerenbond.
Wetmatig nog steeds veel obstakels
In Sint-Truiden zal niet alleen naar de teelttechnische aspecten gekeken worden, maar ook naar de financiële meerwaarde van de zonnepanelen en de haalbaarheid van een rendabel landbouw-businessmodel. In 2022 kaartten de onderzoekers al aan dat de Vlaamse wetgeving het niet toelaat om als landbouwer rendabel aan de slag te gaan met agrivoltaics. “Anno 2025 zitten we nog steeds in hetzelfde schuitje”, aldus Schaeken. Terwijl Duitsland en Frankrijk ondertussen een agrivoltaics-wetgeving hebben, is Vlaanderen net als Nederland nog aan het uitzoeken hoe dit nieuw gegeven geïntegreerd kan worden in de wet en de vergunningsverlening.
“Het start eerst en vooral met het invullen van een definitie van agrivoltaics. Er moet onder andere gekeken worden welke soorten zonnepanelen en welke landbouwsectoren onder deze verzamelnaam kunnen vallen. Want in de ruime zin van het woord zijn zonnepanelen op een varkensstal ook agrivoltaics”, duidt Schaeken. “Moet de definitie daarom beperkt worden naar zonnepanelen die dienst doen als beschutting voor planten? En wie mag waar welke open ruimte aansnijden voor een agrivoltaics-installatie? Deze balansoefening bekijken we momenteel met de onderzoekers en alle bevoegde instanties zoals het departement Omgeving en het agentschap Landbouw en Zeevisserij."
Zolang er geen definitie en een bijhorend beleidskader is, is het zeer moeilijk voor deze instanties om eventuele vergunningen voor agrivoltaicsprojecten te beoordelen.
Boerenenergiegemeenschap Halnet wint Europese prijs
14 december 2023Praktische hinderpalen
Terwijl de balansoefening op vlak van vergunningen en het beleidskader al drie jaar bezig is, zijn ook de energiemaatschappijen hun weg aan het zoeken in de jungle. “Men voelt de druk komen vanuit Nederland, dat al iets verder staat dan wij. Als die firma’s straks de grens oversteken, moeten de Vlaamse maatschappijen ook een oplossing kunnen aanbieden”, aldus Schaeken.
Momenteel zouden landbouwers die aan de slag willen met agrivoltaics, hun opgewekte elektriciteit terug moeten injecteren op de markt. Maar is dit wel voordelig in een periode waarin Vlaanderen soms te maken heeft met een overaanbod aan zonne-energie op de markt? “De maatschappijen zijn ondertussen gestart met enkele pilootprojecten waar een ander model van energieleveren en -delen op kleine schaal wordt uitgetest. Maar de grote uitrol is er op vandaag nog niet”, geeft Schaeken mee. Naast het financiële plaatje staan de maatschappijen ook nog voor een slalom aan praktische hinderpalen, zoals een kabelnetwerk dat de plotse stijging van hoeveelheid aan zonne-energie moet aankunnen.
“Er moet nog veel gebeuren, maar er zit voor landbouwers zeker toekomstmuziek in. Zeker als men de warmte-krachtkoppelingsinstallaties (WKK’s) wil afbouwen”, zodus Schaeken. “Als Vlaanderen WKK’s verbiedt, hebben we een alternatief nodig met de capaciteit van een kleine kerncentrale. En ook daar rijst het probleem hoe we die enorme hoeveelheid elektriciteit via een robuust netwerk vanuit één centraal punt naar de verste uithoeken van Vlaanderen kunnen brengen. Eilandjes van agrivoltaics zouden daarvoor een goeie oplossing kunnen bieden. Maar dat zal de toekomst moeten uitwijzen.”
Potentieel van beschutting benutten
Volgens Schaeken liggen er in eerste instantie kansen voor de fruitsector binnen agrivoltaics. “Daar heb je sowieso plantenbescherming nodig, waar landbouwers ook een vergunning voor kunnen aanvragen. Als deze constructies er dan toch moet komen in het landschap, waarom kunnen ze dan evengoed niet meegenomen worden als interessante plaats om zonnepanelen te leggen. Zo kan ook dat onbenut potentieel bijdragen aan de energietransitie in de toekomst”, vat Schaeken de kern van de vraagstelling over agrivoltaics samen.
Met die kernstelling is alvast één Vlaamse landbouwer aan de slag gegaan. Zo heeft Tom Mertens uit Minderhout zo’n 7.000 vierkante meter zonnepanelen boven zijn bessen staan. “Een vergunning die hij niet gekregen heeft in kader van een onderzoeksproject, maar omdat hij gewoonweg een beschutting nodig had”, aldus Schaeken. Hij is daarbij de eerste landbouwer die de dubbele functie en potentieel van agrivoltaics commercieel uitprobeert.
Van start samen met het perenseizoen
Het nieuwe project bij pcfruit kan alvast een extra stimulans bieden voor andere landbouwers. In april moet de bouw van het zonnepanelendak boven de perenboomgaard van pcfruit afgerond zijn, zodat de eerste metingen kunnen starten bij de aanvang van het perenseizoen. Met de onderzoeksresultaten hoopt het proefcentrum zowel aanbevelingen te kunnen doen aan de sector alsook de discussie verder te kunnen aangaan met alle stakeholders.
