Besmette ijsjes, frisdrank en vlees, maar na kwarteeuw nog geen uitklaring van MPA-schandaal
Reportage"Een nooit eerder gezien gevaar voor de volksgezondheid". Zo omschrijft een rapport van de federale politie, dat VILT kon inkijken, het MPA-schandaal van 2002. De feiten speelden zich af na de dioxinecrisis en het hoogtepunt van de hormonenmaffia. Toch staat deze voedselcrisis niet in het collectieve geheugen gegrift. Bovendien is de zaak een kwarteeuw na de feiten juridisch nog steeds niet afgehandeld.
“Ik ben inmiddels 68 jaar. Ik ben bang dat ik de afsluiting van deze zaak niet meer zal meemaken.” Nederlander Peter Claessen was lange tijd hoofd van Rined, vandaag Looop, een veevoederbedrijf uit Venlo. Aan het begin van de eeuwwisseling raakte zijn veevoeder gecontamineerd met medroxyprogesteronacetaat of MPA, een synthetisch hormoon gelijkend op progesteron. De onverklaarbare toename aan doodgeboren en misvormde biggen en zieke zeugen, was het eerste teken aan de wand van een systematische afvalfraude.
Zwartepiet toegeschoven
Veevoederbedrijven zoals Rined stonden in het oog van de storm. Dat het veevoederbedrijf in deze slachtoffer was en geen dader, werd later duidelijk. Rined kocht middelen bij het veevoederbedrijf Zeeland Voeders, dat op zijn beurt grondstoffen aankocht bij Bioland, een klein bedrijfje gespecialiseerd in de opwaardering van restromen. Op deze manier kwamen zowel MPA als het kankerverwekkende 17-beta-oestradiol in de dierlijke keten terecht.
Bioland leverde in eerste instantie aan limonadeproducenten Puck Limonade en Pura Bronnen, en aan Jacques IJs. Dat gebeurde sinds het jaar 2000. In 2002 is Bioland failliet gegaan en zat er nog glucose in de tanks. De curator heeft toen gevraagd aan Bioland of men nog iets kon doen met de inhoud, en toen is het bedrijf richting veevoeders beginnen kijken. Alle contaminatie met veevoeder dateert dus van na dat faillissement.”
“Diverse boeren signaleerden gezondheidsproblemen met hun biggen, en zo ging de zaak bij ons als eerste aan het rollen”, zegt Claessen. “Wij waren de eersten waar het hormoon werd vastgesteld, en dus kregen wij de zwartepiet toegeschoven.”
Enorme reputatieschade
Claessen houdt zich de hand op het hart dat Rined in eer en geweten heeft gehandeld. “Rined hoefde geen onderzoek te doen naar de herkomst van de glucose, want Zeelandvoeders was GMP-gecertificeerd”, zegt hij. “Bovendien was glucose geclassificeerd als een product zonder risico.”
De reputatieschade en diverse schadeclaims kwamen toch in eerste instantie bij Rined terecht. Dat de malafide praktijken zich hogerop aan de keten bevonden – dus niet bij de veevoederbedrijven en niet bij de frisdranken- en ijsjesproducenten, maar wel bij een afvalverwerker die werkte met reststromen van een Iers farmabedrijf – maakte dat de aandacht op termijn verschoof. Maar intussen had Rined geleden onder het schandaal. Tot op vandaag heeft Claessen een schadeclaim liggen tegenover de schuldige bedrijven, maar de juridische procedures blijven decennialang aanslepen.
Schade volksgezondheid tot vandaag onbekend
Maar laat ons even de financiële schade achterwege laten en focussen op de volksgezondheid. Dat het hormoongehalte in het veevoeder zo ernstig was dat 50.000 varkens werden geruimd wegens onveilig voor humane consumptie, voorspelde niet veel goeds voor de vele producten, waaronder limonade, die rechtstreeks door mensen werden geconsumeerd. De dosissen MPA en Oestradiol aangetroffen in deze producten, waren immers een veelvoud van de veiligheidsmarge.
Hoeveel schade er precies is aangericht, is tot op vandaag onduidelijk. In 2005 heeft de Nederlandse organisatie Wakker Dier een rapport van de Nederlandse politiedienst KLPD gelekt, waaruit bleek dat het gevaar ten tijde van de crisis alleszins veel groter was dan aanvankelijk werd meegedeeld. Daarin staat het volgende te lezen: “De symptomen als gevolg van directe blootstelling aan MPA doen zich voor op het gebied van de voortplanting, menstruele cyclus, geslachtsorganen, urinewegen, hart en bloedvaten, maagdarmkanaal, huid, slijmvliezen en geestelijk welzijn. De stof is mogelijk carcinogeen. (...) De risico’s bestaan zelfs bij geringe doses en voor geen enkele stof kan een kritische drempel worden vastgesteld."
Veevoedersector initieel met de vinger gewezen
"Uit het informatieonderzoek komt het beeld naar voren dat de MPA-affaire slechts één van de vele voorbeelden is van de malversaties in de productie van en handel in veevoeder", klinkt het nog. "Er zijn aanwijzingen dat ernstige overtredingen van de diervoederwetgeving nog steeds plaatsvinden en een structureel karakter lijken te hebben. Medewerkers van de AID duiden de varkenssector aan als één van de grootste afvalverwerkers van Nederland."
Het rapport toont aan dat Bioland niet het enige bedrijf was dat rond de eeuwwisseling afvalstromen versluisde via landbouwproducten. Zo zouden onder meer zuiveringsslib, compost en afvalslib in de productie van onder andere bodemverbeteraar voor landbouwgrond zijn terechtgekomen.
Maar ook deze onthullingen kwamen slechts jaren na de feiten, wat een deel van de verklaring is waarom dit schandaal ondanks zijn omvang slechts beperkt is blijven nazinderen in het collectieve geheugen. Journalisten werden aanvankelijk onjuist of onvolledig geïnformeerd over de zaak. Wanneer de contaminatie in 2002 voor het eerst aan het licht kwam, reageerde toenmalig Nederlands landbouwminister Cees Veerman dat er geen gevaar was voor de volksgezondheid. Dat bleek dus niet te kloppen.
Ik begrijp niet waarom België de gevolgen voor de volksgezondheid – met name bij zwangere vrouwen - nooit grondig heeft onderzocht.
De Nederlandse politicus en advocaat Toine Manders (CDA) adviseert Claessen in deze zaak en blijft verbolgen over de Nederlandse en Belgische aanpak van het schandaal. “Ik begrijp tot op vandaag niet waarom Veerman zich niet burgerlijke partij heeft gesteld tegen de vervuiler”, zegt Manders. “Bovendien begrijp ik niet waarom België de gevolgen voor de volksgezondheid – met name bij zwangere vrouwen - nooit grondig heeft onderzocht. Intussen buit de vervuiler alle mogelijke juridische procedures uit om decennialang de verantwoordelijkheid te ontlopen."
Aantal op hormonengebruik betrapte veehouders stabiel
16 februari 2015"Erger dan de dioxinecrisis"
De ware ernst van de crisis werd pas meer dan een decennium later duidelijk, in 2017, wanneer een bron een rapport van de Belgische gerechtelijke politie heeft doorgespeeld aan de Nederlandse onderzoeksjournalisten van De Correspondent. Ook VILT heeft dit rapport kunnen inkijken. De Correspondent beschuldigt de Nederlandse regering dan ook van een doofpotoperatie. De nieuwssite gespecialiseerd in onderzoeksjournalistiek beschrijft de zaak uitgebreid in een driedelige reeks.
De vaststellingen laten weinig aan de verbeelding over. "Insiders bij het federale agentschap voor de veiligheid van de voedselketen omschreven de door Bioland veroorzaakte contaminatie zo omvangrijk dat in vergelijking de dioxinecrisis van 1999 een peulschil was", staat in het rapport. Bioland had geen vergunning om middelen te leveren voor de productie van levensmiddelen of mengvoeders, maar deed het toch. Wanneer inspecteurs op 4 juli 2002 arriveerden voor een bedrijfscontrole, was het hele bedrijf ontruimd. Zowel het personeel als de boekhouding waren verdwenen. De inspecteurs achterhaalden wel dat onder meer het Ierse bedrijf Wyeth leverde aan Bioland, en dus werden de lokale diensten geïnformeerd. De Ierse controlediensten bevestigden later dat Wyeth wel degelijk de leverancier was van de schadelijke producten die later bij Bioland zijn verzeild. Farmabedrijf Wyeth verhandelde de afvalstoffen onder het mom van suikerwater aan Bioland.
Ierse farmareus op de hoogte
Volgens Claessen toont het auditverslag van Wyeth bij Bioland, dat de Ierse farmareus wel degelijk op de hoogte was dat hun reststromen terechtkwamen in dierlijke en humane voeding. Claessen vindt dan ook dat het bedrijf al decennialang zijn juridische verantwoordelijkheid ontloopt. “Al die boeren met dode of misvormde biggen, zeugen die niet konden bevallen met hun droog geboortekanaal… dan wil ik niet denken aan hoe ernstig de gevolgen zijn wanneer een mens het drinkt. Wat daadwerkelijk ook gebeurd is. En de farmareus komt er zomaar mee weg”, zegt Claessen.
Eerder in VILT haalde FAVV-CEO Herman Diricks het MPA-schandaal aan als één van de meest memorabele momenten uit zijn carrière. “De gevolgen bleven niet binnen de landsgrenzen van Nederland, internationaal moesten veel producten teruggeroepen worden”, zegt Diricks. “Het MPA-incident onderstreepte de noodzaak van traceerbaarheid en de complexiteit ervan. Toen werd zeer duidelijk dat tracering geen rechtlijnig proces is, maar een vertakt netwerk waarin één leverancier tien afnemers heeft, die op hun beurt weer 100 andere bedrijven bevoorraden.”
Blijven wachten
“Het hof heeft in hoger beroep het farmabedrijf veroordeeld om 50 procent van onze schade te vergoeden. Maar nu is er discussie over de hoogte van de schade. En in die schadestaatprocedure zitten we nu. We zijn al 23 jaar verder. We zouden 20 mei een volgende zitting hebben in Amsterdam, maar ik vernam net dat de zaak is opgeschoven naar 29 september. Dus ze krijgen er weer een half jaar bij.”
Wyeth Pharmaceuticals werd in 2009 opgekocht door farmareus Pfizer. Het bedrijf heeft dus ook de rechtszaken van Wyeth ‘geërfd’. Pfizer zelf wenst echter niet te reageren op de lopende procedures. “Helaas zijn wij op dit moment niet in de positie om commentaar te geven op deze kwestie”, aldus het bedrijf.
Bron: Eigen berichtgeving
