Afscheidsinterview: “Toen ik naar school ging, werd er nog met de hand gemolken”
In zijn carrière van veertig jaar in de melkveehouderij heeft Peter Vercauteren de sector sterk zien veranderen. “Van Holsteins had toen nog niemand gehoord en weinig veehouders hielden zich met fokkerij bezig”, herinnert het hoofd van de Coöperatie Rundvee Verbetering (CRV) in Vlaanderen zich. De Oost-Vlaming gaat eind deze maand op pensioen. Vercauteren voorspelt dat fokkerij nog een cruciale rol speelt bij het bedrijf van de toekomst. “Met fokkerij kun je positieve impact genereren op het gebied van milieu en klimaat.”
Een keukengesprek tussen Peter Vercauteren, areahoofd Vlaanderen bij CRV, en Raf en Sara Van Lembergen, melkveehouders in Dendermonde, heeft veel weg van een pingpongwedstrijd. Terwijl beiden herinneringen ophalen aan de Vlaamse veehouderij en de huidige toestand bespreken, gaan er voor een buitenstaander tal van onbekende namen van melkveehouders of gewezen melkveehouders over de tafel.
Na een carrière van veertig jaar in de melkveehouderij kent Vercauteren veel van de ruim 2.500 professionele melkveehouders die Vlaanderen rijk is. Volgens het Landbouwrapport van het Agentschap Landbouw en Zeevisserij telde Vlaanderen in 2022 4.593 landbouwbedrijven waar koeien gehouden werden. Daarvan zijn er 2.609 gespecialiseerd in de melkveehouderij.
Een groot gedeelte is lid van de Coöperatie Rundvee Verbetering (CRV), de Nederlands-Belgische fokkerijorganisatie die in totaal 23.000 coöperant-melkveehouders heeft. De organisatie zet zich in voor de genetische verbetering van de veestapel van haar leden en Vercauteren is tot eind van deze maand “areahoofd” Vlaanderen. “In principe ben ik nu al gestopt, maar ik doe mijn vakantiedagen op”, vertelt Vercauteren.
De Oost-Vlaming startte zijn carrière in 1984 als inseminator nadat hij de opleiding tot dierenarts had voltooid. Terwijl kunstmatige inseminatie (KI) met een specifieke stierensperma tegenwoordig wordt toegepast om tot een genetische verbetering van de veestapel te komen, werd het in de jaren 1950-1960 slechts sporadisch ingezet. Behalve een aantal voorlopers in de fokkerij, deden melkveehouders destijds een beroep op KI omdat de natuurlijke dracht moeilijk verliep. “Er waren destijds veel stieren die dekinfecties overbrachten waardoor koeien hierdoor moeilijk drachtig geraakten”, vertelt Vercauteren.
Fokdoel: van liters naar duurzaamheid
Het was in een tijd dat rundveeverbetering nog een zaak van nationaal belang was. De overheid deelde Vlaanderen op in provinciale fokkerijorganisaties die rundveeverbetering organiseerden via kleine coöperaties. Bij deze “bondstieren” konden melkveehouders tot ver in de jaren zeventig terecht voor het dekken van hun dieren. “Het oorspronkelijke doel was het opvoeren van de melkproductie om zo zelfvoorzienend te zijn in Vlaanderen”, verklaart Vercauteren de staatsinmenging.
In 1994 fuseerden de vijf provinciale veeteeltverenigingen tot de Vlaamse Rundveeteelt Vereniging (VRV) en werd de rundveefokkerij verregaand geprivatiseerd. Met subsidies op de basisafstammingsgegevens, melkproductieregistratie en de verzameling van exterieurgegevens als basis voor de fokwaardeschatting behoudt de overheid echter een vinger in de pap. De overheid schrijft toe dat CRV elke vijf jaar de leden bevraagt over het fokdoel.
Waar de overheid en de boeren na de Tweede Wereldoorlog tot in de jaren negentig inzetten op de verhoging van de melkgift, is duurzaamheid tegenwoordig het sleutelwoord. “De overheid legt de nadruk op diversiteit in veerassen, duurzaamheid door onder andere langleefbaarheid en milieu-impact”, vertelt Vercauteren die aangeeft dat maatschappelijke tendensen de fokkerij vaker beïnvloeden. Zo werd er vanaf 2010 aangestuurd op een verminderd antibioticagebruik en zijn gezondheidskenmerken, zoals celgetal (uiergezondheid), vruchtbaarheidsindex en klauwgezondheid geïntroduceerd als fokwaarden.
Holsteinisering van de melkveestapel
“Tot in de jaren tachtig waren de enige fokdoelen kilo’s eiwit, vet, melk en vleesaanzet”, gaat de Oost-Vlaming terug in de tijd. Vleesaanzet is al jaren geen fokwaarde meer in de fokkerij van melkvee. Dit is het gevolg van een professionaliseringsslag die in de jaren negentig werd ingezet. Lokale dubbeldoelrassen werden ingeruild voor melkproductieve Amerikaanse Holsteinkoeien. Vercauteren spreekt in dit verband van de “Holsteinisering” van de veestapel.
Holsteinbloed werd ingekruist in de Vlaamse melkveestapel met zo’n 25 stieren die VRV per jaar testte. Belangrijker was de import van stierensperma uit Amerika, stelt Vercauteren. “Melkveehouders kregen een bestelbon en konden 2 keer per jaar rietjes bestellen uit Amerika.”
Eén van de Vlaamse boeren die op die manier zijn veestapel transformeerde, was melkveehouder Raf Van Lembergen op wiens bedrijf in Dendermonde wij op bezoek zijn. “West-Vlaams rood, witrood, Belgisch witblauw dubbeldoel en Kempens roodbont..., elke regio had zo zijn eigen runderras. In Oost-Vlaanderen hadden ze witrood”, herinnert de Oost-Vlaamse melkveehouder zich. Terwijl Vercauteren zich opmaakt voor zijn pensioen, heeft Van Lembergen in 2022 al een stapje terug gedaan toen zijn dochter Sara het bedrijf overnam. Sara (34) – geassisteerd door haar vriendin en haar ouders – runt een rundveebedrijf met 140 melkkoeien en 35 witblauwe runderen. De “Maaihoeve” symboliseert volgens Vercauteren in grote lijnen de ontwikkeling van de Vlaamse rundveehouderij de voorbije vier decennia.
Specialisatie en professionalisering
De familie Van Lembergen begon met het melken van Oost-Vlaams wit-rood runderen, een dubbeldoelras, en stond met een productie van 7.500 liter op jaarbasis hoog aangeschreven in de buurt. Vanaf 1998 begon het familiebedrijf stapsgewijs Holstein in te kruisen waarna de productie omhoog ging tot 8.000 liter in 2011 en 11.500 liter nu. De laatste productiesprong werd gemaakt met de komst van twee robots, korte tijd nadat Sara in het bedrijf kwam.
Robotisering is onderdeel van de verdergaande professionalisering in de melkveehouderij die gekenmerkt werd door schaalvergroting en specialisatie waarbij nevenactiviteiten veelvuldig werden afgestoten. Vercauteren schat dat zo’n twintig procent van de Vlaamse veehouders met de robot melkt en voorspelt dat dit aandeel nog verder zal stijgen. Door te robotiseren, verder te sleutelen aan de genetica van de veestapel en een nog meer datagedreven voermanagement denkt Vercauteren dat het maximale nog niet uit de koe is gehaald. “Ik denk dat een productie van 15.000 kilo zeker mogelijk moet zijn.”
Alhoewel de technologie al grote stappen heeft mogelijk gemaakt, is er volgens de Oost-Vlaming nog veel winst teehalen in dataverzameling en -interpretatie. “Er wordt steeds meer data beschikbaar op melkveebedrijven en dat op individueel koeniveau. Dit zal alleen maar verder evolueren en maakt een verdere efficiëntieslag mogelijk. Zo zou je je kunnen voorstellen dat een camera in de halsband van de koe in de toekomst de individuele (ruw)voeropname van een koe meet waardoor je op individueel niveau kunt bijsturen.”
Schaalvergroting veeverbetering
Terwijl de melkveebedrijven in Vlaanderen zich specialiseerden en groter werden, gebeurde hetzelfde met VRV. In 2003 fuseerde de coöperatieve fokkerijorganisatie met het Nederlandse Coöperatie Rundveeverbetering Delta (CR Delta) en kwam CRV Holding BV tot stand. “Op deze manier kregen we de beschikking over meer eigen fokstieren waardoor we snellere verbetering in de genetica kunnen aanbrengen”, verklaart Vercauteren de volgens hem logische fusie.
Een evolutie in meettechnieken zorgde er verder voor dat genetische eigenschappen sneller bekend zijn en er dus ook sneller genetische voortgang geboekt kon worden. Vercauteren: “In de jaren zeventig werkten we met het BLUP-systeem. Daarbij werd dochtersinformatie van dezelfde stier met elkaar vergeleken. Voordat een stier zijn dochters aan de melk kwamen was je vijf jaar verder.” Inmiddels heeft men door genomics al voor de geboorte van een kalf al genetische gegevens die even nauwkeurig zijn als de statistieken van een koe die drie lactaties meegaat.”
“Genomics maakt het mogelijk om nog sneller vooruitgang te maken in de genetica van de veestapel”, aldus Sara Van Lembergen die het systeem ook gebruikt. Na de geboorte van een kalf wordt een merkertest gedaan waarop zijn haar verdere fokkerij afstemt. Haar voornaamste fokdoelen zijn melkproductie, gehaltes en gezondheid. Duurzaamheid speelt hierbij op de achtergrond mee. “Een gezonde koe kan langer mee en brengt daardoor per definitie meer op.”
Schaalvergroting vs. extensivering en diversificatie
Vercauteren voorspelt een verdere schaalvergroting in de melkveehouderij. “Het stikstofdossier houdt echte ondernemers niet tegen”, stelt hij. “Men koopt een tweede of derde locatie op waar men dan bijvoorbeeld het jongvee onderbrengt. Deze ontwikkeling zien we nu al.” Deze schaalvergroting betekent volgens hem een bedreiging van het traditionele familiebedrijf. “De grotere bedrijven worden steeds duurder om over te nemen, terwijl het steeds moeilijker wordt om kredieten te verkrijgen. Door over te stappen op de vennootschapsstructuur spelen de kosten van de overname niet.”
Er zal meer natuur gecreëerd worden in Vlaanderen waardoor gronden minder intensief bewerkt kunnen worden. Dat leidt tot een golf van extensivering in de melkveehouderij
Tegenover groter wordende bedrijven voorspelt Vercauteren met het oog op de stikstofproblematiek een tweede, parallelle ontwikkeling in de melkveehouderij, namelijk die van extensivering. “Er zal meer natuur gecreëerd worden in Vlaanderen waardoor gronden minder intensief bewerkt kunnen worden. Dat leidt tot een golf van extensivering in de melkveehouderij waarbij bedrijven verbreding zoeken in de vorm van bijvoorbeeld eigen zuivelverwerking of toerisme.”
Sara Van Lembergen past in geen van de door Vercauteren geschetste bedrijven van de toekomst. De 34-jarige melkveehoudster kijkt daarbij met argusogen naar het nieuwe stikstofdecreet dat een generieke reductie van de stikstofuitstoot in de melkveehouderij voorschrijft. “Ik wil mijn huidige veestapel aanhouden en door verdere optimalisatie de rentabiliteit opvoeren, onder andere met fokkerij.”
Bij de inseminatie van haar koeien zal zij mogelijk Peter Vercauteren weer tegenkomen. De Oost-Vlaming gaat dan wel met pensioen, maar wil, in geval van overmacht, nog wel een keer inspringen om te insemineren.
Bron: Eigen berichtgeving
