VIVES en hobbytelers slaan handen in elkaar voor phytophthora-resistente tomatenvariëteiten
nieuwsVIVES Hogeschool in Roeselare heeft de hulp ingeschakeld van gepassioneerde hobby-tomatentelers om tomatenvariëteiten in openlucht te veredelen die resistent zijn tegen phytophthora, een schimmelziekte die veel schade kan veroorzaken. Voor een nieuw selectiejaar worden nog nieuwe deelnemers gezocht die tomaten willen kweken in hun moestuin.
Serre versus openlucht
Tomaten zijn in Vlaanderen de belangrijkste tuinbouwgroenten onder glas. Ze worden maar zelden buiten geteeld omdat de afrijping in een serre vlotter verloopt en de productie er hoger ligt. Voor hobbytelers of telers in de korte keten, zoals CSA-bedrijven, zijn tomaten in openlucht wel een veel voorkomende teelt. Het nadeel is dat ze op die teeltwijze, net als aardappelen, zeer gevoelig zijn aan de plaag phytophthora infestans. Van zodra het warm en vochtig weer wordt, stijgt de infectiedruk door deze schimmel en op korte termijn sterft de volledige plant af.
Kennisinstellingen houden zich al jaren bezig met het ontwikkelen van plaagresistente rassen. Daarvoor kruisen ze resistentiegenen vanuit wilde tomaten in commerciële variëteiten in. De sterkte van de resistentie varieert op een schaal van één tot vijf, waarbij ph1 een enkelvoudige resistentie inhoudt tegen phytophthora en ph5 een vijfvoudige resistentie. Vandaag wordt er sterk gefocust op het inbouwen van een twee- tot drievoudige resistentie (ph2 en ph3).
Veelvuldige rassentesten hebben aangetoond dat een combinatie van genen nodig is om een vrij stevige resistentie te garanderen tegen de plaag. Al is resistentie misschien te zwaar uitgedrukt, vaak gaat het om een stevige tolerantie, want bij stevige infectiedruk worden deze planten ook wel ziek, maar meestal in een later stadium of met minder schade dan de traditionele variëteiten zonder deze resistentiegenen.
BioVLAM 2024 bekroont Vitaetom voor bioteelt nieuw tomatenras
23 september 2024Zaadvaste variëteiten
Enkele variëteiten zijn zaadvast. Bij een zaadvast ras komen uit het zaad planten voort met (ongeveer) dezelfde eigenschappen als de ouders. Vandaar de naam 'zaadvast'. De voorplantingscyclus kan door telers dus eindeloos worden voortgezet, van generatie op generatie. Het tegengestelde van zaadvaste variëteiten zijn hybride rassen. Het zaad daarvan levert geen planten op met dezelfde eigenschappen en dus kunnen ze niet door telers zelf vermeerderd worden.
In 2021 besloten enkele fervente tomatenkwekers om zelf nieuwe tomatenvariëteiten te ontwikkelen in een participatief veredelingsproject. Voornaamste doel: smaakvolle zaadvaste buitentomaten ontwikkelen in verschillende kleuren en formaten die resistentie tegen phytophthora bezitten. Drie jaargangen later kon het project al rekenen op meer dan 130 deelnemers. Zij telen elk minimum 50 tomatenplanten in openlucht zonder bespuiting. De hobbytelers selecteren vervolgens telkens de beste resistente tomatenplant op basis van enkele parameters, zoals phytophthora-resistentie, smaak, opbrengst, barstgevoeligheid en een vroege vruchtzetting.
Selectie en verspreiding
Het zaad van de planten die het best op deze criteria scoorden, wordt vervolgens opgezuiverd en enerzijds verspreid tussen de deelnemers en anderzijds verzameld op de VIVES Hogeschool in Roeselare. Daar worden ze een aantal jaren bewaard en opnieuw verder verspreid. Een online platform helpt deelnemers om snel informatie met elkaar uit te wisselen.
Volgens VIVES is het selecteren op phytophthora-resistentie niet altijd eenvoudig. “Soms is de ziekte niet goed te onderscheiden van andere ziektes zoals alternaria of botrytis. Anderzijds zijn de omgevingscondities, zoals in een droge zomer, ook niet altijd optimaal voor de groei van de schimmel en is er dus geen serieuze infectiedruk”, vertelt docent Angelo Dewitte. Volgens hem is het dan moeilijk om de juiste selectie te maken.
Om die reden heeft VIVES de afgelopen tijd geïnvesteerd in een genetische merkertest om de ph2- en ph3-genen op te volgen. “De test levert ondertussen vrij betrouwbare resultaten op en wordt nu volop ingezet om de zaden van de deelnemers te screenen op de aanwezigheid van de resistentiegenen. De zaadloten die deze genen bevatten, worden dan verder verspreid”, klinkt het.
Voor 2025 is de hogeschool nog op zoek naar nieuwe deelnemers. Hobby-tomatentelers die over een perceel van minstens 20 vierkante meter voor minstens 50 planten in openlucht, zonder regenbescherming, beschikken, kunnen deelnemen. Ze worden wel gevraagd om regelmatig verslag uit te brengen. Telers die mee willen werken aan het ontwikkelen van nieuwe rassen voor de toekomst, kunnen zich aanmelden via deze link.
