Nitraatgehalte in oppervlaktewater op laagste peil ooit: “Inspanningen van landbouwers werpen vruchten af”
nieuwsHet aantal normoverschrijdingen van nitraat in het oppervlaktewater van Vlaamse landbouwgebieden staat op het laagste niveau sinds de start van de metingen begin deze eeuw. Dat blijkt uit cijfers van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM). De daling is het gevolg van gunstige weersomstandigheden en van gerichtere bemesting door landbouwers. Vlaams minister van Omgeving en Landbouw Jo Brouns (cd&v) benadrukt wel dat de doelstellingen nog niet zijn gehaald en dat blijvende inspanningen nodig blijven.
In de meetperiode 2024-2025 overschreed 11,5 procent van de meetpunten de drempelwaarde van 50 milligram nitraat per liter oppervlaktewater. Dat is het laagste aandeel sinds de start van het MAP-meetnet. “Dit resultaat is te danken aan de inspanningen van land- en tuinbouwers, in combinatie met gunstige weersomstandigheden”, stelt VMM. Het uitzonderlijk natte jaar 2024 zorgde voor een sterke gewasgroei, waardoor planten meer meststoffen opnamen en minder nitraat in bodem en water terechtkwam. “Deze resultaten tonen dat onze gezamenlijke inspanningen voor een betere waterkwaliteit in landbouwgebieden vruchten beginnen af te werpen", klinkt het zowel verheugd bij de minister als bij de landbouworganisatie Boerenbond.
Ook voor orthofosfaat is er vooruitgang: 48 procent van de meetpunten voldoet aan de milieukwaliteitsnorm. Voor de helft van de meetpunten zijn verdere inspanningen nodig om die norm te halen.
Hoewel de cijfers positief evolueren, blijft het het aantal normoverschrijdingen in 2024-2025 wel nog steeds meer dan dubbel zo hoog als de doelstelling (max 5%) die Vlaanderen zich in 2018 oplegde.
Regionale verschillen
Van alle Vlaamse provincies heeft West-Vlaanderen de meeste normoverschrijdingen, goed voor 16 procent. Vooral het IJzerbekken, maar ook het Maas- en Bovenscheldebekken, blijven probleemzones. Het Denderbekken vormt een positieve uitschieter: daar werd geen enkele overschrijding gemeten.
Grondwater
Ook de nitraatgehalten in het ondiepe grondwater in landbouwgebied zijn duidelijk gedaald ten opzichte van de piek in 2022. In 2024 overschreed gemiddeld iets meer dan een derde van de meetpunten de norm van 50 mg nitraat per liter, een aanzienlijke verbetering tegenover de voorgaande jaren. De gewogen gemiddelde nitraatconcentratie op het meest ondiepe filterniveau daalde tot 33 mg nitraat per liter.
"De reactie van het grondwatersysteem op beleidsmaatregelen verloopt echter traag. De resultaten die we vandaag zien, zijn het gevolg van maatregelen uit het zesde Mestactieplan (MAP6), dat liep van 2019 tot en met 2024”, zegt Boerenbond-voorzitter Lode Ceyssens.
Landbouwers moeten eerlijk beoordeeld worden
Evaluatie MAP-meetnet
Intussen worden de 760 MAP-meetpunten geëvalueerd, zodat enkel meetpunten waar de landbouw effectief een impact heeft, worden meegenomen. “Landbouwers moeten eerlijk beoordeeld worden. Ook andere vervuilingsbronnen, zoals ongezuiverd huishoudelijk afvalwater, hebben een grote invloed op de waterkwaliteit”, benadrukt Ceyssens. “Meten is weten, maar dan moet de relatie tussen oorzaak en gevolg wel duidelijk zijn. Het is niet correct om alles in de schoenen van de landbouw te schuiven. Een evaluatie van het MAP-meetnet moet duidelijk maken welke oorzaken verantwoordelijk zijn voor de resultaten, zodat maatregelen gericht en rechtvaardig kunnen worden genomen.”
Europese druk en MAP7
Begin dit jaar kreeg België nog kritiek van de Europese Commissie omdat de waterkwaliteit onvoldoende verbetert. Daarbij werd nitraatvervuiling expliciet genoemd, naast PFAS en pesticiden.
Sinds januari is het zevende Mestactieplan (MAP7) gedeeltelijk van kracht. Dat voorziet onder meer bredere bufferstroken langs waterlopen waar bemesting verboden is. "Vanaf volgend jaar zijn alle maatregelen van kracht. De effecten daarvan zullen pas meetbaar zijn nadat minstens twee winterjaren zijn verstreken, dus na 2027", klinkt het bij Boerenbond. Het Departement Omgeving waarschuwde echter al dat ook dit plan mogelijk niet volstaat om volledig aan de Europese nitraatrichtlijn te voldoen.
“We zijn er nog niet”, erkent minister Brouns. “De regionale verschillen en de invloed van het weer tonen aan dat we de huidige inspanningen moeten volhouden.” Daarbij kijkt hij niet alleen naar de landbouw. Ook gezinnen in landbouwgebied die nog niet zijn aangesloten op de riolering dragen bij aan de vervuiling. De Vlaamse regering voorziet 138 miljoen euro om die aansluitingen te realiseren of, waar dat niet mogelijk is, lokale zuiveringssystemen te installeren.
