Nieuw arrest Raad van State bedreigt grondwaterwinning door landbouw

Een nieuw ‘shitdossier’ voor Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA), zo noemt De Tijd het waterarrest dat de Raad van State velde. De lijst begint lang te worden: de bouwshift, het mestdossier, het stikstofprobleem en nu ook de grondwaterwinning die ter discussie staat. Net als in het stikstofdossier is het een rechtbank die de zaken op scherp stelt in het waterarrest en met een uitspraak een precedent stelt dat een hele regelgeving onderuit haalt.

Waar gaat het om? Het landbouwbedrijf Quirynen Agri Farming uit Merksplas (onderdeel van de Quirynen Group die onlangs nog in opspraak wegens vermeende mestfraude, nvdr) had een vergunning aangevraagd voor het boren van een put voor grondwaterwinning. De deputatie van de provincie Antwerpen had die vergunning verleend, maar die werd begin maart door de Raad van State vernietigd.

Impact op Speciale Beschermingszones

De redenering van de rechtbank is dat de Europese habitatrichtlijnen vereisen dat bij iedere waterwinning wetenschappelijk wordt gecontroleerd of natuurschade wordt berokkend aan habitatgebieden, want die zijn immers vaak bijzonder kwetsbaar voor droogte. “Dit arrest houdt het gevaar in dat vroeg of laat geoordeeld wordt dat regelgeving niet of onvoldoende wetenschappelijk onderbouwd is waardoor geen vergunningen voor waterwinning meer afgeleverd kunnen worden”, zegt Demir. Volgens haar bestaat de kans dat ook vergunningen uit het verleden onderuit worden gehaald.

De regelgeving bepaalt vandaag dat grondwaterwinningsprojecten van meer dan 500 kubieke meter per jaar een vergunning nodig hebben. De toetssteen om die vergunning te verlenen, is nagaan of er een effect is op de Speciale Beschermingszones. De regels gaan ervan uit dat wanneer het grondwater met minder dan vijf centimeter zou zakken, er geen effect is en dus worden vergunningen dan doorgaans toegekend.

In het nieuwe arrest stelt de Raad van State de wetenschappelijke onderbouwing van die vijf centimetergrens in vraag. “We zien ook dat 43 van de 46 Speciale Beschermingszones zich momenteel niet in een goede staat bevinden waardoor een daling van het grondwater er al snel een significant effect kan hebben”, aldus de rechtbank.

Duidelijke parallellen met stikstofarrest

De argumentatie van de Raad van State in dit dossier en in het stikstofdossier vertoont dus bijzonder grote parallellen. Bovendien is het opnieuw landbouw dat hard dreigt getroffen te worden. De Tijd stelt dat landbouwbedrijven een leeuwendeel in het vergunde debiet voor de winning van grondwater hebben. Volgens Marijke Huysmans, professor hydrologie aan de VUB, klopt dit niet. Landbouw is de grootste gebruiker nà drinkwatervoorziening. Bijna twee derde van het grondwater wordt immers gebruikt als drinkwater.

Eind 2019 werd in totaal 382 miljoen kubieke meter per jaar opgepompt. Het aandeel van landbouw zit in stijgende lijn zijn, terwijl dat van de industrie en de drinkwaterproductie de voorbije jaren is gedaald. Zo zet de industrie sterk in op circulair watergebruik waardoor het grondwatergebruik van deze sector gehalveerd is. Waar industrie in 2000 nog de grootste gebruiker was van grondwater, na drinkwater, is dat nu landbouw geworden. Al zijn de verschillen tussen grondwatergebruik in landbouw en industrie niet zo heel groot.

In De Tijd zegt minister Demir dat ze laat onderzoeken in hoeverre de vijf centimetergrens in het verleden wetenschappelijk onderbouwd werd. “Is die onderbouwing er niet, dan is het een kwestie van tijd voor het juridisch kader helemaal wordt onderuitgehaald”, klinkt het. Het gevolg daarvan is dat de regelgeving strenger zal moeten worden, want de lage grondwaterstanden baren zorgen. Dat bleek ook duidelijk tijdens de droogte van afgelopen zomer. En ook vandaag zijn de grondwaterreserves onvoldoende aangevuld.

Demir startte eerder al, samen met de Vlaamse Milieumaatschappij, met de opmaak van een voorstel om het beleid rond grondwaterwinningen bij te sturen in het kader van de Blue Deal. De focus ligt daarbij op de grootverbruikers. De minister laat weten dat ze nog voor de zomer een strenge regelgeving wil voorleggen aan de Vlaamse regering. Volgens haar bewijzen de grondwaterstanden dat we dringend moeten ingrijpen. “Ook het probleem van illegale grondwaterwinning moet aangepakt worden. Daarvoor willen we de boetes bij overtredingen fors optrekken. Drones en gps-tracking zullen ingezet worden voor de handhaving”, aldus Demir.