Nederlandse administraties kopen stikstofruimte van boerderijen om snelwegen aan te leggen

Rijkswaterstaat - het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat in Nederland - heeft volgens onderzoek van EenVandaag al van 19 veehouders de stikstofvergunningen opgekocht.

De vergunningsverlening op vlak van stikstof werkt in Nederland op een andere manier dan in Vlaanderen. Vlaanderen baseert bij vergunningverlening op een lokaal en gedetailleerd model (IFDM), met een algemeen model (VLOPS) om de achtergronddepositie te berekenen. Nederland gebruikt het algemene model OPS/AERIUS voor het volledige vergunningstraject. Bovendien baseert Vlaanderen zich op impactscores, percentages van een overschreden KDW, terwijl in Nederland het aantal gram depositie per hectare per jaar op heel grote afstand getoetst wordt.

Bovendien werkt Nederland ook met een systeem van “saldering”, een soort van gesloten systeem van stikstofemissiehandel, waardoor stikstofruimte voor nieuwe projecten moet verkregen worden door eerst stikstofvergunningsrechten op te kopen. Zo werden voor het doortrekken van de A15 bij Arnhem bijvoorbeeld 6 boeren uitgekocht door het Ministerie. Voor de omstreden verbreding van de A27 op de ringweg rond Utrecht ging het om 8 veehouders. Van 1 boer wordt de stikstofvergunning zelfs voor beide projecten ingezet.

Het opkopen van stikstofvergunningen is sinds de uitspraak van de Raad van State in 2019 vrijwel de enige manier om toch nog te kunnen bouwen in Nederland. En dus begeven bedrijven, boeren én overheden zich op dezelfde, gesloten stikstofmarkt. De strooptocht van Rijkswaterstaat valt verkeerd bij de provinciale overheden. "Dit is echt zeer onwenselijk", zegt Mirjam Sterk, gedeputeerde voor Natuur in Utrecht, aan EenVandaag, "Wij hebben als provincies ook allerlei opgaven. De uitstoot moet op de eerste plaats omlaag voor natuurherstel."

"Maar er zijn ook nog boeren die door fouten van het Rijk zonder vergunning zitten die we moeten legaliseren. Die opdracht wordt op ons bordje gelegd. Dan is het heel vervelend als een andere overheid het laaghangend fruit komt wegplukken", zegt ze. "Ik heb bovendien de indruk dat Rijkswaterstaat meer kan bieden dan wij kunnen." De provincie Utrecht verwijst daarmee naar de zogenaamde "PAS-melders", dat zijn boeren die onder de oude regels geen vergunning moesten aanvragen maar gewoon een melding doen, maar die door de vernietiging van het oude wettelijke kader in de problemen zijn gekomen. In een aantal provincies zoals Overijssel is hun vergunning bedreigd omdat de nodige stikstofruimte ontbreekt.

In Gelderland is de onvrede inmiddels zo groot dat een meerderheid oproept om niet mee te werken aan de plannen van Rijkswaterstaat. Het is namelijk de provincie die de vergunningen van stoppende boeren moet intrekken. Pas als dat is gebeurd mogen de stikstofrechten worden ingezet voor een snelweg.

Papieren winst

Dat Rijkswaterstaat de voeten veegt aan de afspraken met de provincies, komt ook naar voren in e-mails tussen een veehouder en Rijkswaterstaat, die in handen zijn van EenVandaag. "Het lijkt er op dat wij niet kunnen wachten op de afspraken die we als overheden onderling moeten maken over stikstofruimte", schrijft een adviseur van Rijkswaterstaat vorig jaar december aan de boer. "Om die reden zijn een paar collega's en ik nu op pad gestuurd om toch wat stikstof te verwerven voor de Ring Utrecht."

Critici hebben ook om andere redenen twijfels over het handelen van Rijkswaterstaat. Zo kocht de overheidsdienst ook vergunningen op van boeren die al eerder gestopt waren. Daar is nu al geen uitstoot meer, dus de stikstofwinst waarmee Rijkswaterstaat de snelweg wil aanleggen bestaat alleen op papier.

Nog gevoeliger wordt het dossier als ook voor de natuurvergunning van de luchthaven van Schiphol veehouderijen in de buurt moeten worden uitgekocht. Vandaag heeft de tweede grootste luchthaven van Europa geen stikstofrechten en van die situatie was al langer geweten dat ze juridisch onhoudbaar was geworden. In een antwoord van stikstofminister Christianne Van der Wal aan BBB-voorvrouw Caroline Van der Plas werd gezegd dat Schiphol vandaag niet bezig is met het opkopen van boeren. Al blijkt dat volgens bronnen van EenVandaag-journalist Jan Salden wel het plan B te zijn van de vlieghaven