Meer longontstekingen nabij geitenbedrijven? “Verantwoord risico of niet, dat is een maatschappelijk vraagstuk”

Uit een nieuwe studie van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) wordt bevestigd dat mensen die binnen een straal van twee kilometer van een geitenbedrijven wonen, een verhoogd risico op longontsteking hebben. De onderzoekers berekenden dat bij de 1,5 miljoen mensen die wonen binnen een straal van 2 kilometer van geitenhouderijen naar schatting 1.200-6.600 extra longontstekingen per jaar voorkomen. Geschat wordt dat dit resulteert in ongeveer 100-600 extra ziekenhuisopnamen en 20-100 extra sterfgevallen per jaar.

Er was opdracht geven tot de studie nadat eerdere epidemiologische onderzoeken al aantoonden dat longontsteking meer voorkwam in Noord-Brabant en Limburg, provincies met een hoge dichtheid aan vee dan in gebieden met een lage dichtheid aan veehouderij. Er werd toen ook een verband gevonden tussen longontsteking en het wonen in de nabijheid van een geitenbedrijf.

In de nieuwe studie, die aansleepte van 2018 tot en met 2024, gingen wetenschappers op zoek naar de mogelijke bron van het probleem. In deze zoektocht kwamen zij uit bij een dertigtal bacteriën in de stallucht op geitenbedrijven waarvan bekend is dat ze bij mensen ook een longontsteking kunnen veroorzaken. Van die diverse bacteriën kwamen er 23 eveneens voor bij patiënten, omwonenden, geitenhouders, of in de buitenlucht rondom een geitenhouderij. 

Geen causaal verband

De onderzoekers merken daarbij wel op dat van een deel van deze bacteriën in de lucht bij omwonenden niet te achterhalen was van welke bron dit afkomstig was. Zij benadrukken in het rapport dan ook dat er geen sprake is van een causaal verband. Dat er meer mensen in de nabijheid van een geitenbedrijf zouden lijden aan een longontsteking kan kortom ook andere verklaringen hebben. “Om een causaal verband aan te tonen moet er een stamanalyse van de bacteriën gedaan worden”, vertelt Frank Pasmans, professor veterinaire bacteriologie aan de UGent.

De professor is niet verbaasd over de onderzoeksresultaten. “Op elk veebedrijf kun je bacteriën aantreffen die een ziekte kan veroorzaken bij mensen. Vooral mensen met verzwakte afweer zijn vatbaar. Infecties die een hoog risico met zich meebrengen op het veroorzaken van ernstige ziekte bij mensen (ook overigens gezonde mensen) zoals Q-koorts of rundertuberculose worden in de regel intensief en succesvol bestreden.”

De vraag hoeveel risico’s aanvaardbaar zijn, moet volgens Pasmans onderdeel zijn voor een maatschappelijk debat. “Feit is dat de omgang met alle levende wezens, ook katten en honden, de nodige risico’s met zich meebrengt. Of ze nu wild zijn of gedomesticeerd, dieren maken sowieso deel uit van de menselijke leefomgeving en misschien moeten we in onze risico-averse samenleving leren accepteren dat een nulrisico niet bestaat. Studies als deze zijn nuttig om te sensibiliseren en kunnen bijdragen aan een betere gezondheid, bijvoorbeeld door mensen bewust te maken van preventieve hygiëne – en bioveiligheidsmaatregelen.”

In Nederland heeft het onderzoek het nodige stof doen opwaaien in de politiek. In een brief aan de Tweede Kamer van deze week zeggen Nederlandse minister van Volksgezondheid (Fleur Agema) en Landbouw (Femke Wiersma) de resultaten van het onderzoek “heel serieus” te nemen en is de Gezondheidsraad om advies gevraagd.

Geitenstop door gezondheidsrisico’s

Eén van de vragen aan de Gezondheidsraad is bijvoorbeeld of het aantal geiten op een bedrijf invloed heeft op het gezondheidsrisico. Sinds 2000 is het gemiddeld aantal melkgeiten op een gespecialiseerd geitenmelkbedrijf verviervoudigd tot ongeveer 1.130 stuks waarmee de sector een stuk intensiever is dan de Vlaamse geitensector. In 2023 telde Nederland ruim 646.000 geiten.

De geitenstapel is de voorbije jaren nauwelijks gegroeid. Dat heeft deels ook de maken met de mogelijke gezondheidsrisico’s die jaren geleden dus al vastgesteld werden. Sindsdien hebben de meeste provincies een moratorium hebben ingesteld op de geitenhouderij. In negen van de twaalf Nederlandse provincies zou zo een verbod gelden op de vestiging van nieuwe bedrijven en de uitbreiding van bestaande geitenbedrijven.

In het recente onderzoek is ook gekeken naar de mogelijke associatie tussen longontstekingen en het wonen in de buurt van pluimveehouderijen. Daarbij is ook de rol van fijnstof in de lucht onderzocht. Dat virussen, schimmels of blootstelling aan niet-infectieuze verontreiniging van de lucht (fijnstof of endotoxinen) de oorzaak zouden zijn voor de longontstekingen, is volgens de onderzoekers echter onwaarschijnlijk.