Nederlandse legkippensector krijgt salmonella niet onder controle

Het aantal infecties is op enkele jaren tijd met meer dan een derde gestegen, van een jaarlijks gemiddelde van 281 tussen 2017 en 2019 tot een gemiddelde van 427 in 2023 en 401 in 2024. In de eerste zes maanden van 2025 werden 209 gevallen gemeld, tegenover 180 in dezelfde periode in 2024. De stijging valt samen met een 2,5-voudige toename van het aantal positieve tests op salmonella bij legkippen.

Wanneer salmonella enteritidis wordt aangetroffen op een Nederlands legkippenbedrijf, is ruiming niet verplicht. Wel krijgen alle eieren binnen een positieve populatie onder meer een warmtebehandeling om ze veilig te maken. Wanneer de legkippen hun cyclus doorlopen hebben, moet het hok grondig gereinigd en gedesinfecteerd worden. Pas daarna kan een nieuwe populatie kippen worden geïntroduceerd.

Kippen aten besmette eierschalen

Volgens de studie was de toename in 2023 grotendeels te wijten aan een grote uitbraak toen eierschalen van positieve dieren onvoldoende waren behandeld voordat ze aan het pluimveevoer werden toegevoegd. In de pluimveesector is het gebruikelijk om de eierschalen van kippen te malen en tussen het voer te mengen, vanwege hun hoge calciumgehalte, maar in dit geval waren de gevolgen niet te overzien. Niet alleen kippen zijn door dit incident ziek geworden, want de onderzoekers zagen na dit incident een evenredige stijging van het aantal salmonellagevallen bij mensen. De uitbraak, die in de eerste helft van 2023 begon, resulteerde in 151 besmette gevallen in 2023, 27 in 2024 en 31 in 2025 tot en met juni.

In absolute aantallen lijken deze cijfers niet bijster hoog, maar het Nederlandse RIVM vermoedt dat de besmettingscijfers een grove onderschatting zijn. Zo zou slechts 1 op de 20 tot 1 op de 30 salmonella-infecties daadwerkelijk worden gemeld of gediagnosticeerd. Omdat veel mensen met salmonella thuis uitzieken zonder de dokter te bezoeken, wordt er vaak geen laboratoriumtest gedaan. Wanneer er sprake is van bijvoorbeeld 150 gemelde besmette gevallen per jaar, dan kan het werkelijke aantal infecties tussen de 3.000 tot 4.500 gevallen liggen.

Na de grote uitbraak in 2023, hebben de onderzoekers vele kleine besmettingsclusters zien ontstaan in 2024 en 2025. Met behulp van DNA-onderzoek kan men zelfs zien welke weg het virus heeft afgelegd. Met behulp van volledige genoomsequencing hebben wetenschappers 38 niet-reisgerelateerde clusters geïdentificeerd in 2023, 42 in 2024 en tot nu toe 22 in 2025.

Meer ziekte door langer levende kippen

De aanhoudende toename van salmonella enteritidis is echter niet volledig te wijten aan restbesmettingen na de grote uitbraak in 2023. De onderzoekers wijzen bijvoorbeeld ook op de verlengde productieve levensduur van kippen als oorzaak, waardoor ze kwetsbaarder kunnen worden naarmate de door vaccinatie opgewekte immuniteit na verloop van tijd afneemt. Verder ziet men geregeld herinfecties. Dat komt omdat kippen die in één stal worden gehouden met een besmet dier niet verplicht direct worden geruimd, en bovendien betekenen de lange testintervallen (één keer per vijftien weken) dat besmette eieren soms langdurig in omloop blijven.

Het RIVM heeft begin 2025 een responsteam opgericht. De aanwezigheid van veel kleine clusters wijst op een breed transmissiepatroon in plaats van een uitbraak met één bron. Als gevolg daarvan waren de aanbevolen beheersmaatregelen gericht op de hele sector. Mogelijke interventies zijn onder meer het verhogen van de testfrequentie bij legkippen om de periode waarin besmette eieren op de markt worden gebracht te verkorten, het helpen beperken van de blootstelling van mensen of het sneller verwijderen van positieve legkippen om de infectiedruk in de bredere legkippensector te verlagen, waardoor het risico op verdere verspreiding tussen bedrijven en herinfectie wordt verminderd.