Miljoenenschip Belgica blijft nog zeker twee jaar aan wal
nieuwsSinds onderzoeksschip Belgica in juni vorig jaar is aangemeerd aan de haven van Zeebrugge, is het niet meer uitgevaren. Dat heeft minister van Zeevisserij Hilde Crevits (cd&v) verklaard na een parlementaire vraag van Tom Lamont (Vlaams Belang). Het schip van meer dan vijftig miljoen euro zal ook in 2026 werkloos aan de ketting blijven liggen. Intussen slagen onze wetenschappers er niet in om nodige metingen betrouwbaar uit te voeren.
Hoe kan het dat een schip van 54 miljoen al meer dan een jaar aan wal ligt? Het onderzoeksschip is eigendom van de Belgische overheid, maar de Franse rederij Genavir baat het uit. Een jaar geleden is het tot een juridisch geschil gekomen tussen Genavir en de Belgische overheid, en die is tot op vandaag niet uitgeklaard.
"Een varend labo van het allerhoogste niveau dat ligt te roesten in de haven van Zeebrugge: dat noem ik een onaanvaardbare schande”, zegt Vlaams parlementslid Jasper Pillen (Open Vld) uit Brugge aan VRT.
Schip wordt weer onderhouden
De frustratie is terecht, maar de bewoording klopt niet helemaal. Want hoewel het schip geruime tijd geen onderhoud heeft gekregen, is daar sinds kort verandering in gekomen. “Dat is dus wel een lichtpuntje”, zegt Kelle Moreau van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN). “Bij een tussentijds arrest begin januari dit jaar, heeft de Franstalige rechtbank in Brussel aan Genavir opgelegd om het schip van onderhoud te voorzien totdat er een finale uitspraak is. En dat onderhoud is momenteel ook effectief aan de gang. Het schip takelt dus niet meer af zoals het geval zou zijn zonder onderhoudsploeg.
Maar zelfs als de juridische geschillen vandaag op morgen worden uitgeklaard – wat niets minder zou zijn dan een mirakel – dan nog zal het maanden duren alvorens het schip kan uitvaren. In praktijk zal de Belgica wellicht nog minstens tot 2026 geen open water zien. “Er moet een nieuwe bemanning getraind worden, en heel veel apparatuur aan boord moet opnieuw worden gekalibreerd. Dat wil zeggen dat het schip op het droogdok moet getrokken worden om die kalibraties uit te voeren. We zitten dus met een aantal maanden aan opstartperikelen alvorens het schip weer op zee kan gaan.”
België achterop in race naar blauwe economie
De return die het schip had moeten opleveren, is cruciaal wetenschappelijk onderzoek ten behoeve van ons milieu en de economie. “Het gaat over het verzekeren van het duurzame beheer en ook de duurzame uitbating van onze Noordzee”, zegt Moreau. “We bevinden ons in een tijdperk van de zogenaamde blue economy, waarbij er alsmaar meer activiteiten op zee plaatsvinden. Vroeger was dat beperkt tot visserij en scheepvaart, maar nu zitten we met energie-infrastructuur, baggerwerken en zandexploitatie. Er komen aanvragen binnen voor zaken als waterstofproductie op zee, CO2-pijpleidingen en zonnepanelen. Dat zijn allemaal zaken die, als die worden vergund, moeten worden opgevolgd. En daar kunnen we momenteel niet aan voldoen.”
Met een schip dat vaststaat in de startblokken, ziet het er dan ook naar uit dat we niet eerst zullen landen in deze race naar een blauwe economie. Volgens Moreau komt vooral de duurzaamheid van de blauwe economie in het gedrang. Vandaag kan men niet degelijk monitoren welke milieu-effecten bepaalde projecten op zee hebben, met alle gevolgen van dien. “Als we in een later stadium ontdekken dat we activiteiten op zee hebben toegelaten die aan heel andere voorwaarden hadden moeten worden onderworpen, dan zal het veel kosten om dat bij te sturen”, zegt Moreau.
Wie wil nog betalen?
Daarnaast moest het schip worden ingezet voor fundamenteel wetenschappelijk onderzoek naar de zee-ecologie, als belangrijk onderdeel van de Europese vloot. Maar ook die taak wordt nu niet volbracht. Los van de slepende juridische kwesties, vreest Moreau dat ook financieel de Belgica zich in woelig vaarwater bevindt. “Dat is het bijkomende probleem”, zegt Moreau. “Ik maak er zelf geen oordeel over, maar we horen overal dat er moet geïnvesteerd worden in defensie enzomeer, en dat geld moet van ergens komen. En de financiële situatie binnen België lag daarvoor al moeilijk. Het feit dat we in 2024 maar geld kregen voor een half jaar programma - beslist door de vorige regering – was een teken aan de wand dat er budgettaire problemen zaten aan te komen. Het ziet er dus niet naar uit dat het snel beter zal worden.”
David Cox van de administratie Wetenschapsbeleid ziet de Belgica eveneens niet uitvaren voor 2026. Aan VRT NWS meldt hij het volgende: "Ofwel moeten we verder werken met Genavir, ofwel moeten we een nieuwe uitbater gaan zoeken. Maar zelfs al beslist de minister morgen om een nieuwe aanbesteding uit te schrijven, dan nog duurt het een jaar om de procedure rond te krijgen. Dus wij zullen nooit tegen eind 2026 al een nieuwe operator kunnen hebben."
Het feit dat we in 2024 maar geld kregen voor een half jaar programma was een teken aan de wand dat er budgettaire problemen zaten aan te komen
Parlement buigt zich over de zaak
Op initiatief van parlementslid Lamont werd in de commissie Landbouw van het Vlaams oarlement opnieuw aandacht gevraagd voor de problemen rond de Belgica. Lamont uitte zijn bezorgdheid over de impact van het aanhoudende uitvallen van het schip op de dataverzameling door het ILVO. “Zonder voldoende wetenschappelijke data riskeren we dat Europa minder visquota toekent aan Vlaanderen. In het verleden pleitte u ervoor om onze quota sterker te baseren op onze eigen gegevens, net omdat we daarin steeds een voortrekkersrol speelden. Die rol moeten we blijven opnemen”, benadrukte hij.
Minister Crevits erkende het belang van het dossier, maar wees erop dat juridische geschillen vaak aanslepen. “De Belgica is eigendom van het Belgian Federal Science Policy Office (BELSPO) en het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN), en zij voeren al enige tijd onderhandelingen met Defensie en andere mogelijke partners. Tot nu toe zonder concreet resultaat”, gaf ze aan. “We blijven aandringen op een oplossing. Intussen werkt ILVO voor bepaalde staalnames al langer samen met de dienst met afzonderlijk beheer Vloot, via het schip Simon Stevin.”
“Het uitvallen heeft momenteel geen impact op de datacollectie omdat die data volgens een Europese verordening verplicht moeten worden aangeleverd onder andere voor de ondersteuning van de wetenschappelijke adviezen", stelde Crevits in de parlementaire commissie. "ILVO levert de datacollectie. Die wordt nu verzameld met de inzet van commerciële vissersvaartuigen.”
“De onderzoeksopdrachten van de Belgica hebben slechts in beperkte mate betrekking op de Vlaamse zeevisserij", zegt Crevits nog. "De Belgica wordt in eerste instantie ingezet voor federale monitoringopdrachten en in tweede instantie voor Vlaamse, Waalse en federale instellingen. We willen wel een oplossing. Het is niet omdat dat geen impact heeft op de datacollectie dat we niet willen dat dat opgelost geraakt.”
Onderzoek op commerciële vaartuigen: Lapmiddel of volwaardig alternatief?
Kelle Moreau waarschuwt dat de alternatieve methodes voor datacollectie geen volwaardig alternatief zijn voor het werk van de Belgica. “We hebben mensen die af en toe meegaan met het Vlaamse onderzoekschip Simon Stevin”, zegt Moreau. “Maar dat is een kleiner schip dat eerder ontworpen is voor kustgebonden onderzoek in de Belgische wateren. Het probleem is bovendien dat ze met een volle agenda zitten. Het is geen schip dat men even kan boeken voor maandenlang werk. Je moet toch rekenen dat de scheepsplanning al anderhalf jaar op voorhand ingecalculeerd is, en we slechts hier en daar een dagje kunnen bijdoen.”
“Voor de rest kunnen we beroep doen op werkschepen van private bedrijven, maar dat is helemaal niet in een frequentie zoals we die met een toegewijd schip als de Belgica konden realiseren. We maken dat we hier en daar wel een paar gegevens verzamelen, maar onvoldoende.”
Volgens Moreau brengt dat ook bepaalde risico’s met zich mee. Zo wordt in onze rapportering aan Europa data aangeleverd die eerder leunt aan momentopnamen, in plaats van een meer grondige meting. “Bovendien heb je geen enkele zekerheid of je cijfers corresponderen met de realiteit op de langere termijn. We zitten met veel wetenschappelijke vragen over de validiteit van de gegevens die we vandaag verzamelen.”
Bron: Eigen berichtgeving
Beeld: Navegando
