Tot de bodem: In debat met Bond Beter Leefmilieu, ABS en minister Demir

Naar aanleiding van de lancering van dat boek werd eind januari een debatavond gehouden. De initiatiefneemster van het boek Maïka De Keyzer ging er in gesprek met Bond Beter Leefmilieu, het Algemeen Boerensyndicaat en minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA). In het boek staan beleidsaanbevelingen en oplossingen geschreven hoe de landbouw duurzaam en sociaal rechtvaardig gemaakt kan worden, deze waren dan ook meteen de onderwerpen van het debat. Op enkele sneren na over de afwezigheid van minister van Landbouw Jo Brouns (cd&v) ging het debat er rustig aan toe.

In het boek laat KULeuven-historica Maïka De Keyzer, 27 Vlaamse onderzoekers en experten aan het woord die, elk vanuit hun invalshoek, de huidige uitdagingen van de landbouwsector omschrijven en mogelijke toekomstevoluties schetsen. Bij de lancering van het boek was er kritiek over de afwezigheid van de stem van het huidige beleid en van de klassieke landbouworganisaties. De Keyzer liet daarbij weten dat die stem al voldoende gehoord wordt. Voor het debat werd minister van Landbouw Jo Brouns (cd&v) wel uitgenodigd. Maar die liet weten dat hij zich niet welkom voelde en liet het debat aan zich voorbij gaan. “Als minister Demir wil debatteren, nodigen we haar graag uit op het kabinet om te praten over de toekomst van de landbouw”, aldus de woordvoerder van minister Brouns. Hendrik Vandamme van het Algemeen Boerensyndicaat (ABS) vervolledigde uiteindelijk het panel samen met Heleen De Smet, beleidsmedewerker van Bond Beter Leefmilieu en Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA).

Dirk Draulans, die reeds meermaals de landbouwsector geschoffeerd heeft, was moderator van dienst. In het begin van het debat werd verzekerd dat hij aanwezig was als journalist van Knack om vragen te stellen en te luisteren naar antwoorden. Het duurde echter geen 30 seconden alvorens hij zijn eerste ongenuanceerde vraag stelde aan minister Demir: “Vindt u het erg om te weten dat u hier als tweede keuze zit vanavond omdat uw echt bevoegde collega het niet zag zitten?” Na enkele sneren over diens afwezigheid van De Keyser en Draulans kon het debat beginnen. Er werd veel van de hak op de tak gesprongen in het debat maar iedereen kreeg de kans om aan het woord te komen en kon op een rustige manier op elkaars visie in gaan.

Tijd voor een transitie naar een ander model?

In het boek stelt De Keyser dat er een systeemverandering zal moeten plaatsvinden als je natuur en landbouw wil verzoenen met elkaar. “De transitie naar een ander verdienmodel en ander beleid vraagt sociaal-economische rechtvaardigheid, het zijnde in financiële ondersteuning. In het verleden hebben veel boeren schaalvergrotende investeringen gedaan onder het motto ‘je zal moeten meegaan om te kunnen overleven’. Veel van deze investeringen gebeurden op krediet, een transitie naar een ander model zal daarom tijd en financiële ondersteuning vergen”, aldus De Keyser. Minister Demir treedt De Keyser bij: “Als we kijken naar de cijfers van inkomen en mentaal welzijn van landbouwers, waren keuzes uit het verleden zoals schaalvergroting niet altijd de juiste keuze. We moeten eerlijk in de spiegel kijken en denken was dit het allemaal wel waard?”

“Er zijn keuzes gemaakt in het verleden op nationaal en internationaal vlak werden die keuzes gemaakt vanuit een visie naar voedselzekerheid”, licht Vandamme toe. “Maar we merken vandaag ook dat vele landbouwers niet meer uit de kosten geraken met zo’n model. Onze varkenshouders vragen zelf naar een kleinere veestapel. Maar er zullen ook altijd landbouwers zijn die kiezen voor grootschaligheid, het is een ingezette trend die je niet zomaar stopt. De productiemogelijkheden zijn er, de verwerking en export zijn er ook. Er zijn zoveel sectoren in Vlaanderen die trouwens produceren om te exporteren. We moeten een gezonde mix hebben van kleinschalige, grootschalig, bio, rechtstreeks, enz.... alle bedrijfsmodellen hebben een plaats in Vlaanderen.”

Korte keten als oplossing?

Er werden enkele concrete toekomstvoorstellen voor landbouw in het debat aangehaald waaronder, stikstofreducerende innovaties, duurzame landbouwintensivering en korte keten. Vooral de laatste term werd herhaaldelijk in de mond genomen door alle partijen. Zit de oplossing in de korte keten? “Het model korte keten vraagt expertise, investeringen en extra skills van de landbouwer,” aldus Vandamme. “Je moet als boer in de korte keten zowel de producent als de verwerker zijn en zowel iets weten van boekhouden als marketing. Dit is niet voor iedereen weggelegd. Na corona en met de inflatie is bovendien de interesse van de consument teruggevallen. Het is niet altijd evident en er hangt ook niet altijd een vast inkomen aan vast. Maar er zijn kansen voor landbouwers om te werken in het korteketenverhaal.”

Ook minister Demir ziet veel kansen in het korteketenmodel: “Men doet altijd alsof korte keten niet rendabel is. Ik was gisteren bij een korteketenboer en die zei dat hij vroeger ook altijd opgedrongen werd om groter en intensiever te gaan tot hij de rekensom maakte. Hij geeft heel zijn dorp eten nu. Ik begrijp dat niet iedereen dat kan, maar je mag de toegevoegde waarde niet uit het oog verliezen.” Ook Bond Beter Leefmilieu vindt dat er meer aandacht naar de korte keten mag: “Er zijn veel manieren om voedsel naar de burger te brengen en die worden vaak afgespiegeld als niche”, verklaart De Smet. “Het zorgt voor meer respect voor het product en meer respect voor de landbouwer. En als we het goed aanpakken een beter inkomen voor de landbouwer. “

Op de vraag hoe academici kijken naar stikstofreducerende innovaties zoals luchtwassers als oplossing, antwoordde De Keyser: “Dure investeringen doen in reducerende technologieën om daarna de stal te moeten opschalen om de investering terug te verdienen, is symptoombestrijding. Het is beter om een volledige systeemverandering door te voeren in de plaats van een technologische fix.” Demir treedt De Keyser hierin bij: ”We hebben gezien dat technologie en innovatie niet altijd leidt tot reductie in praktijk dus de veestapel moet gewoon naar beneden.”

Fair inkomen voor de boer

Over de prijs die de boer voor zijn producten krijgt, waren de vier gasten alvast gelijkgestemd: de prijs is niet fair. Om een fair inkomen gerealiseerd te zien worden, pleitte Demir voor een regulator. “Een regulator die de volledige agrovoedingsketen kan bekijken en die zowel wetgevend als financieel kan tussenkomen. Hier in Vlaanderen ligt de nadruk op meer produceren maar de boer zelf houdt er niets extra aan over. De toegevoegde waarde wordt ergens anders gecreëerd. Een regulator kan kijken welke kosten verantwoord zijn en waar de winst blijft plakken. Belangrijk is dat we hiervoor kijken naar de volledige agrovoedingsketen. We moeten met retailers en landbouwlobbygroepen dit gesprek aangaan. Ik denk dat je zoiets best op Europees niveau bekijkt”, aldus Demir.

Een regulator is niet nieuws voor het Hendrik Vandamme. Zijn organisatie is al jaren vragende partij voor de spreekwoordelijke ‘stok achter de deur’ om oneerlijke handelspraktijken aan te pakken. “Een regulator is mijn stokpaardje, al altijd geweest. Er is reeds een Europese richtlijn voor oneerlijke handelspraktijken in de landbouw- en voedselvoorziening. Vorig jaar is deze omgezet in een Belgische wet, de FOD economie houdt nu via economische inspecties toezicht. Maar er zijn nog steeds praktijken die net op het randje zitten die een fair inkomen voor de boeren beletten.”, zegt Vandamme. “De laatste schakel, de retailsector biedt enorm veel weerstand hierin, het is moeilijk om hen te betrekken in het ketenoverleg.”

Rechtsonzekerheid en stikstof en GLB in het slop

Tijdens het debat werd ook vaak verwezen naar de rechtsonzekerheid in de sector en de patstelling in het GLB- en stikstofdossier. In januari vroegen Natuurpunt en Bond Beter Leefmilieu de Europese Commissie om een stap terug te zetten en haar beslissing te revalueren op basis van de eigen milieuwetgeving. Vandamme toonde publiekelijk onbegrip voor hun keuze. “Waarom zijn jullie terug naar de Europese commissie gegaan als er binnen de Vlaamse regering altijd een mogelijkheid is om tussentijds bij te sturen?” Waarop De Smet zich openlijk afvroeg: “ Het is mogelijk om technisch bij te sturen, maar gebeurt dit in de praktijk ooit?” “Dat gebeurt om de haverklap dat programma’s worden bijgestuurd”, antwoorde Vandamme. “Ik denk onmiddellijk aan de steun die verleend wordt inzake positieve bijdragen voor duurzaamheid.”

Vandamme richtte zich ook naar Demir met de vraag waarom het stikstofdossier op zich laat wachten. “In 2014 heeft ABS aangegeven dat we nood hebben aan een juridisch stevig kader rond stikstof. Als antwoord hebben we toen een rechtsonzeker, voorlopig kader gekregen. Ondertussen zitten we nog steeds vast in dat voorlopig kader”, aldus Vandamme. “We hebben inderdaad een stikstofkader nodig en het is al uitgewerkt, het is enkel nog een kwestie van een aantal weken”, antwoordde Demir kort.

Wat als u minister van Landbouw bent?

Als slot vroeg Draulans aan iedereen dezelfde vraag: als u minister van Landbouw was, wat doet u met de landbouw? De Smet van Bond Beter Leefmilieu mocht de spits afbijten: “Eerst en vooral zou ik een visie maken, vertrekkend vanuit de landbouw, niet van alle ketens errond. Een goede landbouwvisie zou voorkomen dat de landbouwsector via omgevingsdossiers wordt gestuurd. Ook zou ik de landbouwer een eerlijk inkomen geven.”

Hendrik Vandamme volgde De Smet op: “Een eerlijk inkomen om aan landbouw te kunnen doen, dat blijft bij mij het belangrijkste. Daarbij komt kijken dat het inkomen behouden moet worden door middel van activiteiten die rekening houden met de omgeving en zowel maatschappelijk ecologisch als sociaal verantwoord zijn. Deze drie begrippen van duurzaamheid zijn belangrijk om te zorgen dat we op termijn nog steeds aan landbouw kunnen doen. Hierbij is een beleid dat standvastig, rechtvaardig en duidelijk is, broodnodig.”