EU en Boris Johnson bereiken akkoord over brexit

Een week geleden had niemand het meer verwacht, maar de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk hebben dan toch een akkoord bereikt over de uitstap van de Britten uit de Europese Unie. Maar een hoerastemming is er zeker nog niet, want zowel het Britse Parlement als de Europese regeringsleiders moeten hun goedkeuring over het akkoord nog geven. Ook voormalig Brits premier Theresa May trok tot drie keer toe met een akkoord naar het Brits Parlement, maar werd even vaak terug naar de onderhandelingstafel met de EU gestuurd.

Een viertal uur voor aanvang van een Europese top in Brussel zijn de onderhandelaars van de Europese Commissie en de Britse regering het eens geraakt over een aangepast echtscheidingsakkoord en een politieke verklaring over de toekomstige relaties na het Britse vertrek. "We hebben er alles aan gedaan, ook de laatste dagen, om ervoor te zorgen dat de regeringsleiders in staat zullen zijn om het resultaat positief te evalueren", zegt Europees hoofdonderhandelaar Michel Barnier. “Dit is een billijk en redelijk akkoord. We roepen het Britse Parlement dan ook op om zijn verantwoordelijkheid te nemen.” Zaterdag moet het parlement zich over het akkoord uitspreken. Nadien moeten de Europese regeringsleiders en het Europees Parlement het akkoord bekrachtigen.

Inhoudelijk verschilt het nieuwe akkoord niet zo veel van het akkoord dat met Theresa May was bereikt. Het grootste knelpunt toen was de vangnetoplossing die het hele Verenigd Koninkrijk in de Europese douane-unie dreigde te houden tot er een beter alternatief was gevonden om te vermijden dat er opnieuw controles zouden moeten komen op de grens tussen Ierland en Noord-Ierland, dat onderdeel is van het Verenigd Koninkrijk. Die veelbesproken backstop is intussen weg. “We zijn akkoord geraakt over een duurzame oplossing die nog steeds tegemoetkomt aan de Europese doelstellingen”, aldus Barnier.

Die oplossing bestaat erin dat de grens tussen beide Ierlanden te allen tijde open zal blijven. Bijkomende maatregelen moeten ervoor zorgen dat er geen gat in de grenzen van de Europese eenheidsmarkt wordt geslagen. Tegelijkertijd kon de Britse premier Boris Johnson bedingen dat Noord-Ierland in de Britse douanegemeenschap blijft.

Volgens Barnier steunt de deal op vier pijlers. Ten eerste zal Noord-Ierland zijn regels voor goederen blijven afstemmen op die van de Europese eenheidsmarkt. Daar komt de veelbesproken "grens in de Ierse zee" in beeld. Alle controles op die goederen zullen plaatsvinden aan de plaatsen van aankomst in Noord-Ierland, en niet op de grens met Ierland. De Britse autoriteiten zullen voor die goederen de Europese douanecode toepassen.

Omdat de Noord-Ierse havens zo de toegangspoort tot de Europese markt worden, zullen de Britse autoriteiten de Europese douanetarieven heffen op goederen die een risico dragen om doorgevoerd te worden naar Ierland. Daarbij worden verscheidene criteria in rekening gebracht, zoals finaliteit en kostprijs. Op goederen waarbij dat risico niet bestaat, zoals goederen voor dagelijkse consumptie, zullen de Britse tarieven geheven worden. "We hebben een mechanisme dat de risico's niet uitsluit, maar ze wel beheert", aldus Barnier.

Pas donderdagochtend raakten de onderhandelaars het eens over de derde pijler: het btw-regime. In Noord-Ierland zullen de Europese btw-regels blijven gelden. Noord-Ierland blijft daarover ook informatie uitwisselen met Ierland en andere lidstaten. Om een gelijk speelveld te garanderen, kunnen vrijstellingen en verlaagde tarieven in Ierland ook toegepast worden in Noord-Ierland.

Omdat deze regeling "duurzaam" is, achtte Barnier het "legitiem" om in te gaan op de vraag van Johnson om het Noord-Ierse parlement zijn goedkeuring te laten geven. Vier jaar na de inwerkingtreding van het akkoord zullen de parlementsleden bij gewone meerderheid kunnen beslissen of hun autoriteiten Europese regels blijven toepassen. Zo'n stemming zal nadien elke vier jaar plaatsvinden, of zelfs maar om de acht jaar indien de verschillende gemeenschappen instemmen. Wijst de regeling op een bepaald moment af, dan start een afkoelingsperiode van twee jaar waarin "we maatregelen kunnen nemen om onze eenheidsmarkt te beschermen", aldus Barnier.

De democratische steun van de Noord-Ieren is volgens Barnier "een hoeksteen van onze nieuwe aanpak". Die nieuwe aanpak raakte in een stroomversnelling toen de Ierse premier Leo Varadkar en Johnson elkaar vorige week in Liverpool diep in de ogen keken. Ze raakten het eens over het principe van democratische goedkeuring, en Johnson aanvaardde de idee dat er geen controles op het midden van het eiland mochten plaatsvinden. "Het sleutelmoment", zo omschreef Barnier de ontmoeting die leidde tot een deal die velen tot voor kort onmogelijk achtten.

Voor het overige blijft het vuistdikke echtscheidingsakkoord ongewijzigd. Die teksten bevatten onder meer afspraken die de rechten van Europese burgers in het Verenigd Koninkrijk moeten vrijwaren en vice versa, en de toezegging van de Britten dat ze hun financiële engagementen zullen naleven die ze ten tijde van het lidmaatschap hebben genomen. Het zou om ongeveer 40 miljard euro gaan. "Dit brengt juridische zekerheid waar de brexit onzekerheid creëert", aldus Barnier, die wees op de ontelbare gevolgen voor burgers, bedrijven en begunstigden van Europese fondsen.

Het akkoord bevat een overgangsperiode tot eind 2020, die nadien met één of twee jaar verlengd kan worden. Tijdens die periode verandert er zo goed als niets voor de modale burger: het Verenigd Koninkrijk blijft immers lid van de Europese douane-unie en de Europese eenheidsmarkt. Wel verdwijnen de Britten meteen uit de Europese instellingen. Tijdens de overgangsperiode zullen de twee partijen onderhandelingen aanknopen over een vrijhandelsverdrag, wat volgens waarnemers nog een moeilijkere oefening wordt dan de boedelscheiding.

Barnier verzekerde alvast dat de gemeenschappelijke politieke verklaring voldoende garanties bevat dat Britse bedrijven geen oneerlijke concurrentievoordelen zullen krijgen, bijvoorbeeld door staatssteun, fiscale voordelen of lagere sociale normen of milieustandaarden. België was als nabijgelegen land een van de Europese lidstaten die hamerden op het belang van zo'n 'level playing field'. "Het ambitieniveau zal in verhouding zijn tot het niveau en de kwaliteit van de economische spelregels die er tussen ons zullen bestaan", verzekerde de Fransman, die de ambitie heeft om een handelsakkoord zonder tarieven en quota te bereiken.