Van Codex tot Grondwet: dierenwelzijn zorgt voor levendig debat op Vlaams en federaal niveau
Een echo met begrippen als ‘standstill’, ‘dierenwelzijn’ en ‘ruimte voor interpretatie’ galmde afgelopen week door de gangen van zowel het Vlaams als het federaal parlement. Woensdag werd in de Commissie voor Dierenwelzijn de Vlaamse Codex Dierenwelzijn besproken en goedgekeurd, en donderdag kon de stemming over de opname van dierenwelzijn in de Belgische Grondwet dan weer rekenen op een stevig debat in de Kamer. “Dierenwelzijn opnemen in de Grondwet zal de deur openzetten voor activistische rechters, opgejaagd door bepaalde ngo’s zoals GAIA en Animal Rights”, aldus Kamerlid Vincent Van Quickenborne.
Op Vlaams niveau lag woensdag de Codex Dierenwelzijn ter stemming voor in de parlementaire commissie voor Dierenwelzijn. Met de codex brengt Vlaams minister van Dierenwelzijn Ben Weyts (N-VA) de bestaande regelgeving samen met heel wat nieuwe dierenwelzijnsregels. Weyts refereerde in de commissie naar de codex als de kers op de taart. “Dit is het resultaat van tien jaar vooruitgang voor dierenwelzijn”, aldus Weyts. “Is die taart volmaakt? Neen. Is de kers volmaakt? Ook niet.” Dat het niet volmaakt is, is volgens Weyts eenvoudigweg te wijten aan het feit dat de codex het resultaat is van heel veel overleg, discussies en compromissen. "Maar met wat vandaag voorligt boeken we absoluut vooruitgang.”
Dierenwelzijn boven gelijk speelveld
Naast de investeringen die veel veehouders zullen maken om stikstof te reduceren, zal ook de codex voor velen nieuwe investeringen en wijzigingen voor hun bedrijf betekenen. Het gelijk speelveld tussen Vlaanderen en concurrerende regio’s wordt hierbij vaak in vraag gesteld. Minister Weyts liet in de commissie weten dat een gelijk speelveld geen issue mag zijn als het gaat over dierenwelzijn. “Als de ongelijkheid op Europees niveau steeds een criterium is, dan zullen we nooit vooruitgang boeken op vlak van dierenwelzijn”, stelde hij. “Wat niet belet dat we geen oog hebben voor de bezorgdheden van onze sector.”
Een sector met zulke bezorgdheden is de pluimveesector. In de codex staat onder meer het principieel verbod op het doden van eendagshaantjes en de uitfasering van de verrijkte kooien. In Vlaanderen zijn er nog 51 pluimveebedrijven met een kooihuisvesting op een totaal van 209 bedrijven. “Maar deze kooien zijn uiteraard niet optimaal voor het welzijn van betrokken dieren”, aldus Weyts. “Daarom wil ik een volgende stap zetten. We voorzien in de codex een uitfasering van verrijkte kooien, zowel voor legkippen als opfokkippen waarbij we naar een volièresysteem gaan met vrije loop. Wat een absolute verbetering is.”
Deze uitfaseringtermijn van bestaande houderijen zou eindigen op 1 januari 2036. Op 1 januari 2025 zou wel al een verbod gelden op houderijen die bestaande kooisystemen willen vervangen of in gebruik willen nemen. Aanpassingen aan stallen met kooisysteem, bijvoorbeeld om ammoniakemissies te reduceren, zouden tijdens de uitfasering wel mogen.
In oktober 2023 adviseerde de Strategische Adviesraad voor Landbouw en Visserij (SALV) nog om deze uitfasering simultaan te laten verlopen met de Europese uitfasering aangezien veel landen nog verrijkte kooien hebben als gangbare methode om kippen te houden. Om hierop een antwoord te bieden en een geleidelijke ban van het kooisysteem in heel Europa op te werpen, lanceerde de Europese Commissie in 2021 de ‘End of The Cage Age Act’. Maar daar kwamen vooralsnog weinig concrete resultaten uit.
Vlaams parlementslid Bart Dochy (cd&v) stelde voor om het artikel, dat de uitfasering bevat, te schrappen, maar dit voorstel werd verworpen. “In het regeerakkoord staat nochtans letterlijk vermeld dat we niet aan goldplating zullen doen, dat we geen strengere regels zullen hanteren dan de Europese regelgeving”, verduidelijkt Dochy zijn voorstel in de commissie. “Deze uitfasering hebben we volledig zelf in de hand als Vlaamse overheid. Dit zou een zwaar concurrentieel nadeel oproepen ten opzichte van de rest van de Europese Unie, en zou ervoor zorgen dat de rendabiliteit van onze legsector sterk achteruitgaat. Hierdoor zal de productie zich verplaatsen naar lidstaten waar de dierenwelzijnsregels minder streng zijn, en zullen die eieren in onze winkelrekken te komen liggen.”
Minister Weyts wees erop dat de End of The Cage Age Act ooit in uitvoering zal gebracht worden. “Dit is onontkoombaar. Wij nemen inderdaad het voortouw, maar in de wetenschap dat onze sector dan beter voorbereid zal zijn op de Europese regelgeving die zal komen.”
Het parlement geeft veel zaken in de codex uit handen aan de Vlaamse regering, terwijl men eigenlijk in het parlement het maatschappelijk debat moet voeren
Naast de uitfasering van de verrijkte kooien staat ook een principieel verbod op het doden van eendagshaantjes in de codex geschreven. Uit ongeveer de helft van de broedeieren komt een haantje, maar die zijn niet bruikbaar voor de leg. Daarom worden de mannelijke kuikens op de dag van hun geboorte onmiddellijk gedood.
Dit verbod treedt evenwel pas in werking op een door de Vlaamse regering te bepalen datum. “Principieel wordt het doden op eendagskuikens met de codex dus verboden”, aldus Weyts. “Maar de uitvoering van het verbod wordt gedelegeerd aan de Vlaamse regering omdat nog niet alle technieken op punt staan om dit verbod te kunnen uitrollen.” Hierbij verwijst Weyts onder meer naar de technologie die het geslacht reeds in het broedei kan bepalen, waardoor de eieren verwijderd kunnen worden vooraleer het haantje geboren wordt. Volgens Groen-parlementslid Meyrem Almaci zijn er al meer dan genoeg alternatieven en is er geen reden om te wachten. Ze diende dan ook een amendement in om het verbod op 1 september 2026 te laten ingaan, maar ook dat voorstel werd verworpen.
Het standstillprincipe beperkt de beleidsruimte van de Vlaamse decreetgeving in de toekomst
Bevoegdheden uit handen geven
Dochy kaart aan dat het parlement heel veel zaken in de codex uit handen geeft aan de Vlaamse regering. “Terwijl men eigenlijk in het parlement het maatschappelijk debat moet voeren”, duidt Dochy, die het voorbeeld van de verplichting van beschutting bij weidedieren aanhaalt. De details van deze verplichting zoals de omvang van de beschutting, moeten door de regering via een uitvoeringsbesluit bepaald worden. “De concretisering en operationalisering regelen we niet via het decreet. Dit laten we over aan de regering omdat die veel sneller kan schakelen", reageert Weyts. "Door enkel de algemene principes in de codex te schrijven laat het ons toe om sneller te kunnen inspelen op wetenschappelijke evoluties en mogelijkheden die zich in de toekomst kunnen aandienen.”
Naast de delegering aan de Vlaamse regering vindt Dochy dat er bij bepaalde artikels nog heel veel ruimte voor een brede interpretatie is. "Dat biedt de mogelijkheid aan rechters die al dan niet activistisch zijn om hun eigen interpretatie te geven", klinkt het. Bij wijze van voorbeelden haalt het lid van de commissie Dierenwelzijn het standstillprincipe en het gebrek aan een duidelijke definitie bij het woord ‘ethologisch’ aan. In de codex wordt telkens rekening gehouden met de fysiologische en ethologische behoeften van het dier, waarbij deze behoeften niet geschaad mogen worden. “Ethologisch zijn de natuurlijke gedragingen van een dier”, verduidelijkt Dochy. “Maar hoe ver gaat dit? Gaat een mevrouw die haar drie chihuahua’s in een pakje stopt tegen de koude hierbij in tegen de ethologische behoeften van het dier?”
Ten slotte staat in de Vlaamse codex ook het standstillprincipe ingeschreven zonder te preciseren in welke mate deze standstill geïnterpreteerd moet worden. Zo leest het decreet: De ambitie tot waarborging en versterking van het dierenwelzijn berust op het standstillbeginsel. Dit wil zeggen dat het bestaande beschermingsniveau voor dieren sowieso niet mag afnemen." Dochy laat weten dat hij het voorstel in de commissie heeft ingediend om het standstillprincipe te schrappen uit de codex. "Het beperkt de beleidsruimte van de Vlaamse decreetgeving in de toekomst, daarbovenop is het ook niet onderbouwd", klinkt het. Maar zijn voorstel werd verworpen.
In de grondwet ja of nee?
Een dag later waren dezelfde bezorgdheden rond deze ruimte voor interpretatie voer voor discussie in de Kamer van het federaal parlement. Daar werd drie uur lang zeer technisch gedebatteerd of het welzijn van dieren als wezens met gevoel, al dan niet moet worden opgenomen in de Belgische Grondwet, en wat de impact daarvan kan zijn. Want de impact verandert naargelang waar en hoe dierenwelzijn in de Grondwet geschreven wordt. Zo kan het onder meer betekenen dat het in de toekomst zeer moeilijk zal worden om nog versoepelingen aan de huidige normen van dierenwelzijn door te voeren. Met andere woorden: een standstillverplichting. Het is belangrijk dat de leden van de Kamer als wetgevende macht zo weinig mogelijk interpretatieruimte aan de tekst geven, zodat de rechtsgevolgen duidelijk zijn en het niet zijn eigen leven leidt bij rechtszaken.
Nadat het onderwerp al meerdere malen uitvoerig werd besproken in zowel de Senaat als in de Commissie Grondwet, alsook ondertussen een kast kan vullen aan juridische en schriftelijke adviezen, is er nog steeds geen volledige consensus over de hele lijn op de verschillende niveau’s. Volgens Kamerlid Sander Loones (N-VA) zou zowel de Senaat als de commissie in feite geen standstillprincipe willen. Daarbij was de overeenkomst in de commissie al wat explicieter dan de Senaat. Loones vroeg daarom donderdag duidelijkheid van de fracties. Hierbij kon de discussie in twee belangrijke punten opgesplitst worden, moet dierenwelzijn al dan niet ingeschreven worden in de Grondwet. En indien zo, welke impact moet het met zich meekrijgen.
Als we dierenwelzijn in de Grondwet schrijven kan een rechter rekening houden met het belang van dierenwelzijn bij het goedkeuren of toestaan van een vergunning
Symbolisch, absoluut of relatief?
Deze impact kreeg doorheen het debat drie gestaltes. Ofwel wordt dierenwelzijn ingeschreven onder het artikel 7bis, waarbij verschillende adviezen aangeven dat dit ‘minder’ juridische slagkracht zou hebben. Het zou geen resultaatsverbintenis opleggen en een rechter zou dit niet kunnen inroepen als een afdwingbare verplichting. Indien het onder 7bis ingeschreven wordt, zou dierenwelzijn een duidelijke gedragslijn worden die op zich ook wat consequenties met zich meebrengt. Maar aangezien dierenwelzijn ook reeds als een Europese gedragslijn bestaat, vervalt de relevante functie ervan ietwat terug naar ‘symbolisch’.
Als dierenwelzijn toegevoegd zou worden aan artikel 23 van de Grondwet, zou dit een grotere weerslag hebben. De grootteorde van die weerslag werd door enkele Kamerleden opgesplitst, waarbij enkelen zich eerder achter een ‘relatieve standstill’ schaarden dan achter een ‘absolute standstill’. Al was er grote onduidelijkheid wat het verschil tussen de twee dan wel zou betekenen. “In ons grondrecht bestaan er op dit ogenblik eigenlijk geen absolute standstills”, verduidelijkte Servais Verherstraeten (cd&v). “Want dat zou betekenen dat men helemaal niets kan wijzigen, zelfs niet als iets tegen het algemeen belang ingaat. Een relatieve standstill kan dit wel. Wanneer het absolute algemeen belang men zich daartoe dwingt, kunnen er zaken op een fundamentele wijze gewijzigd worden.”
Vincent Van Quickenborne (Open Vld) benadrukte meermaals dat er sowieso rechtsgevolgen zullen komen als dierenwelzijn wordt opgenomen in de Grondwet, of het nu met of zonder standstill is. “Ik garandeer jullie dat de opname van dierenwelzijn in de Grondwet, de hoogste rechtsnorm in ons land, aan pure symboliek zal voorbijgaan. De realiteit is dat de rechter rekening kan houden met het belang van dierenwelzijn bij het goedkeuren of toestaan van een vergunning, of bij het goedkeuren van wetten en decreten indien we het in de Grondwet schrijven”, aldus Van Quickenborne. “Wie beweert dat dit een louter symbolische opname is, vergist zich. Een toevoeging van dierenwelzijn in de Grondwet zal de deur openzetten voor rechterlijk activisme, opgejaagd door bepaalde ngo’s zoals GAIA en Animal Rights.”
Omdat er volgens Van Quickenborne niet genoeg duidelijkheid kwam wat het verschil in impact zou betekenen van een absolute en relatieve standstill of een pure symbolische inschrijving, stelde hij een amendement op. Dit amendement legt volgens hem vast dat een symbolische bepaling, een bepaling is die niet kan onderworpen worden aan rechterlijk toezicht. Verschillende fracties adviseerden echter om dit amendement weg te laten omdat het technisch niet goed in elkaar zat en een omgekeerde werking zou kunnen hebben. Daarom voegde Loones zelf nog een amendement toe, om extra duidelijkheid te scheppen op dat van Van Quickenborne. Uiteindelijk werd de stemming in de Kamer uitgesteld naar volgende week, donderdag 2 mei. De situatie toont enerzijds aan hoe netelig het onderwerp momenteel is maar anderzijds ook het belang dat er juridische, maatschappelijke en politieke zekerheid gevonden moet worden alvorens het in de Grondwet geschreven wordt. Het citaat van Leo Tindemans dat de Grondwet geen vodje papier is, werd dan ook meerdere malen in de mond genomen door de Kamerleden.
Verdere stappen
Donderdag staat de stemming opnieuw gepland in de Kamer. Tijdens het debat werd wel al duidelijk dat de benodigde tweederdemeerderheid zou gevonden kunnen worden om dierenwelzijn in de Grondwet te schrijven. Daarbij zou een meerderheid, met name cd&v, N-VA, Vooruit, Vlaams-Belang, Les Engagés en Open Vld, tegen een standstillverplichting zijn, noch absoluut, noch relatief. Hierbij ziet Open Vld de opname algeheel liever niet in de Grondwet gebeuren. Ecolo-Groen, PS en MR bleken eerder voorstander van een relatieve standstill te zijn.
Op Vlaams niveau werd de Codex Dierenwelzijn met het standstill-begrip ingeschreven, reeds goedgekeurd in de commissie Dierenwelzijn. Nu moet het nog ter stemming komen bij het Vlaams parlement, hoogstwaarschijnlijk voor de verkiezingen nog. Zodra het dossier daar wordt goedgekeurd, zal het de bestaande Dierenwelzijnswet vervangen.
Beeld: EU
