Broedvogels op landbouwakkers fors afgenomen

Zoals de naam al doet vermoeden, zijn broedvogels vogels die zich in onze contreien voortplanten. “Het kan dus gaan om trekvogels die hier in de lente en zomer hun nest maken en eieren leggen, zoals de gele kwikstaart, of het kan gaan om vogels die hier het hele jaar door aanwezig zijn, zoals de veldleeuwerik”, zegt Jansen. “Vogels die vanuit het noorden naar hier komen om te overwinteren, om dan weer weg te trekken in de lente, tellen dus niet mee. In de laatste dertig jaar zijn alle vogelsoorten met ongeveer een kwart afgenomen in West-Europa. Hier spelen diverse factoren, zoals habitatverlies, temperatuursverandering en landgebruik, maar op Europese schaal zien we de grootste achteruitgang bij broedvogels in landbouwgebieden, met een afname van 75 procent.”

De afname van landbouwvogels in Vlaanderen is al decennia lang aan de gang en past in een veel wijdere, Europese context. De grootste oorzaak op Europees niveau zou de intensivering van de landbouw zijn. “We zien dat grondbewerkingen zich sneller opvolgen dan vroeger, en ook de schaal waarop een bedrijf wordt gevoerd is toegenomen, met steeds grotere percelen en een steeds kleinere diversiteit aan landbouwgewassen. Voornamelijk vogels die broeden tussen bijvoorbeeld grasakkers, peulvruchten of graangewassen krijgen onvoldoende tijd om een nest uit te broeden en de jongen groot te brengen.”

Dat is minder het geval bij vogels die elders op de boerderij leven. De toegenomen aandacht voor rijke houtkanten op de boerderij, werpt hier duidelijk zijn vruchten af. “In Nederland heeft men aangetoond dat de erfvogels de laatste vijftien jaar zijn gestabiliseerd. Erfvogels zijn boerenlandvogels die broeden in huizen, stallen, hagen en bomen rondom het erf. Die stabilisatie volgde na een grote afname, want er waren al veel habitats verdwenen. De laatste jaren zijn deze habitats gelijk gebleven of zelf beter ontwikkeld. Maar populaties van vogels die in de velden broeden, zoals de veldleeuwerik, die blijven in vrije val. Dat heeft vooral te maken met de frequentie van 'verstoring', waarmee we elke vorm van landbouwbewerking bedoelen. Die gebeurt veel te kort op elkaar.”

Beter bij bio?

Die verstoring komt zowel voor op biologische als reguliere bedrijven. “Wat vogels betreft is het verschil tussen biologische en gangbare bedrijven nog niet goed in kaart gebracht, biolandbouw kan net zozeer te maken krijgen met schaalvergroting en intensivering. Het is nog onvoldoende onderzocht in welke mate vogels lijden onder mechanische onkruidbestrijding, grondbroedende soorten zijn ook hier kwetsbaar. Maar een belangrijk verschil tussen biologische en reguliere bedrijven, is de aanwezigheid van insecten. Hoewel veel akkervogels zich op volwassen leeftijd met zaden voeden, gebeurt dat bij de jongen voornamelijk met insecten. En ook het insectenbestand is door pesticidegebruik, verarming van de graslanden en een verminderde diversiteit sterk afgenomen. Wat dat betreft doet bio het wellicht veel beter.”

Wat te doen

Willen we de vogelbestanden redden, dan moeten er bijkomende inspanningen gebeuren. “Voor een aantal zeldzame soorten heb je bijvoorbeeld de nestbeschermingssubsidie als noodoplossing. Wanneer een landbouwer een bepaalde broedvogel opmerkt, kan die een compensatie krijgen om een deel van het perceel uit te sparen. Verder zijn er ecoregelingen en beheerovereenkomsten om landbouwers te stimuleren voedsel en nestgelegenheid te voorzien. De ecoregeling faunavriendelijke (na)teelt bijvoorbeeld kan zorgen voor vogelvoedsel, en (gras)bufferstroken kunnen voor voedsel en/of nestgelegenheid zorgen, indien die stroken tijdens het broedseizoen niet of extensief gemaaid worden. Een beheerovereenkomst luzernehooiland kan voorzien in veilige nestgelegenheid én voedsel, deze maatregel is enkel in beheergebied voor soortbescherming via de VLM af te sluiten. Voor veel akkervogels is het van belang dat dit eerste legsel ongestoord gebeurt, want als dit mislukt, hebben ze slechts een korte tijd om hun jongen groot te krijgen voor de winter intreedt.”