“België exporteert pesticide die hier sinds drie jaar verboden is”

Het gewasbeschermingsmiddel chloorpyrifos wordt gebruikt om fruit, groenten en kolen te beschermen tegen bodeminsecten. De Europese Commissie had in 2020 beslist om het middel van de markt te weren nadat de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) melding had gemaakt van een verband met "ongunstige neurologische ontwikkelingsresultaten" bij kinderen.

De export werd echter niet aan banden gelegd en die is vanuit België blijven doorgaan. Dat berichten Knack en Le Soir deze week op basis van data die door de Zwitserse ngo Public Eye en Unearthed, het milieujournalistieke project van Greenpeace UK, was opgevraagd bij de Belgische overheid en het Europees agentschap voor chemische stoffen (ECHA).

Uit deze statistieken blijkt dat vorig jaar in slechts twee lidstaten exportplannen werden aangegeven: België (349 ton) en Denemarken (30 ton). De Belgische export staat op naam van Arysta LifeScience Benelux, een dochterbedrijf van de Indiase multinational UPL. Ook voor dit jaar voorziet het Waalse bedrijf in de aangiftedocumenten een export van 313 ton chloorpyrifosproducten. Het bedrijf bevestigt aan de Belgische kranten dat chloorpyrifos in de site van UPL in Ougrée (provincie Luik) wordt aangemaakt, maar gaat niet in op de vraag of de export daadwerkelijk plaatsvond zoals in de plannen opgegeven. "UPL voldoet aan alle Belgische, Europese en internationale wet- en regelgeving", zegt een woordvoerder van Arysta.

Mogelijk dat het middel via voeding opnieuw bij ons terecht is gekomen. Zo stuurde het Belgische Voedselveiligheidsagentschap (FAVV) vorig jaar in 15 gevallen een waarschuwing uit naar andere EU-lidstaten omdat de maximale residulimiet voor chloorpyrifos in voeding overschreden was. Het ging daarbij onder meer om wilde aardbeien uit Servië en cacaobonen uit Ecuador. Deze twee landen kopen chloorpyrifos uit België.

Greenpeace België reageert bij monde van woordvoerder Joeri Thijs vernietigend op het nieuws. “België blijkt de grootste exporteur van een gevaarlijk pesticide die in Europa al drie jaar verboden is, en dan nog vooral naar lagelonenlanden waar de bevolking vaak extra kwetsbaar is voor de gezondheidsimpact van zulke giftige producten. Volgens de letter van de wet mag dit dan (nog) geen probleem zijn, het is gewoon immoreel".

Bond Beter Leefmilieu (BBL) vindt het "onethisch dat we hier in België middelen blijven exporteren die omwille van een te hoge schade aan biodiversiteit en gezondheid verboden zijn in Europa. Alsof biodiversiteit en volksgezondheid stoppen aan de Europese grens.” De organisatie noemt het “gênant” dat België de grootste exporteur van chloorpyrifos is van de Europese Unie, met meer dan 90 procent van het aandeel. “Nochtans zijn de gezondheidsrisico's, in het bijzondere bij neurologische ontwikkelingen van foetussen en kinderen, zeer duidelijk", stelt Heleen De Smet van BBL. "Het is trouwens niet de enige verboden stof waar België een schaamtelijke eerste exportplaats in opneemt. In 2020 was België ook inzake neonicotinoïden de grootste exporteur. Neonicotinoïden zijn stoffen die bekend zijn voor hun zeer schadelijke impact op bijen en andere bestuivers.”

Andere omstandigheden, andere beoordeling risico's

Belplant, de federatie van de gewasbeschermingsmiddelenindustrie, bekijkt de situatie met meer nuance. “Met hun expertise en omdat ze op wereldschaal opereren, produceren de Belgische fabrieken ook middelen die mogelijk geen toepassingsgebied hebben in Europa, maar wel elders in de wereld. Het kan zijn dat sommige middelen hier verboden zijn, maar in andere landen noodzakelijk omdat er geen alternatief voorhanden is. Zo wordt DDT in sommige Afrikaanse landen gebruikt voor de bestrijding van malariaplagen, terwijl het middel hier gebannen is. Hier is er sprake van een andere situatie en wordt het risico anders ingeschat", aldus woordvoerder Sigrid Maebe, die ook wijst op de uitzonderlijke sprinkhanenplaag in de Hoorn van Afrika in 2020. "En neem het voorbeeld van gewasbeschermingsmiddelen voor bananen. Die hebben hier ook geen toelating, simpelweg om het feit dat ze hier niet nodig zijn."

Ondanks deze nuance van Belplant werken ministers van Leefmilieu Zakia Khattabi (Ecolo) en haar collega van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) volgens Knack en Le Soir wel aan een ontwerp van koninklijk besluit dat de uitvoer van schadelijke gewasbeschermingsmiddelen verbiedt. De woordvoerster van Khattabi bevestigt aan de kranten dat chloorpyrifos nog aan de lijst met pesticiden in het KB zal worden toegevoegd.

Belplant pleit er verder wel voor, of het nu gaat over chloorpyrifos of een andere gewasbeschermingsmiddelen, om de export van in de EU verboden gewasbeschermingsmiddelen vanuit Europa te verbieden naar "landen die noch lid zijn van de OESO, noch aangesloten zijn bij de Rotterdamconventie." Die laatste regelt de import van chemische stoffen internationaal en geeft de importerende landen het zelfbeschikkingsrecht om import van stoffen die bijvoorbeeld in Europa verboden zijn, te weigeren. Het importerende land moet op voorhand ingelicht worden en zijn toestemming geven. “Hierdoor weten deze landen welke gewasbeschermingsmiddelen zij importeren, welke risico’s hiermee verbonden zijn en hoe hiermee moet omgegaan worden”, aldus Maebe. "Stimuleer hen om aan te sluiten bij deze conventie en voorzie voor deze landen de nodige middelen en ondersteuning om deze conventie correct te implementeren”, besluit ze.