43% van het bijgekomen ruimtebeslag in Vlaanderen werd gecreëerd in zachte bestemmingen
nieuwsElke dag wordt in Vlaanderen gemiddeld 3,8 hectare extra open ruimte ingenomen. In de voorbije tien jaar kwam 43 procent van het bijgekomen ruimtebeslag terecht in zachte bestemmingen zoals landbouw- en natuurgebieden. “Zachte bestemmingen zijn niet bedoeld om het ruimtebeslag op te vangen. Dit leidt tot druk op de open ruimte die essentieel is voor functies zoals voedselproductie, biodiversiteit en waterberging”, reageert het Departement Omgeving. “De uitbreiding van het ruimtebeslag veroorzaakt ook toenemende schaarste aan landbouwgronden, met een stijging van de prijsdruk als gevolg.”
De hoeveelheid open ruimte dat Vlaanderen inneemt, breidt dagelijks verder uit. Al is er de laatste jaren een voorzichtige kentering van 5 hectare per dag in 2019 naar 3,8 hectare in 2022. Dat staat in het Bouwshiftrapport 2024 van het Departement Omgeving. Het doel van de ‘bouwshift’ is het bijkomende ruimtebeslag tegen 2040 tot nul te herleiden en zo de resterende open ruimte in Vlaanderen vrijwaren.
In 2022 was 441.500 hectare, dat is ongeveer een derde van Vlaanderen, ingenomen ten behoeve van de mens. Meer dan één derde van dit ruimtebeslag bestaat momenteel uit huizen en tuinen, gevolgd door transportinfrastructuur (19%). In de periode 2013-2022 was er een toename in ruimtebeslag van respectievelijk 7.400 hectare en 2.800 hectare. Recreatie is momenteel goed voor negen procent van het totale ruimtebeslag, landbouwgebouwen en -infrastructuur iets meer dan twee procent. Voor deze categorieën werd een bijkomend ruimtebeslag van respectievelijk 1.200 hectare en 2.000 hectare opgetekend in de periode van 2013-2022. “Elk jaar komt de open ruimte meer onder druk te staan, terwijl deze cruciaal is voor biodiversiteit, voedselproductie of waterberging”, aldus het Departement Omgeving.
Verkeerde plek
“Het Bouwshiftrapport toont aan dat het bijkomende ruimtebeslag de afgelopen tien jaar niet op de meest geschikte plekken is terechtgekomen”, aldus het departement. De inname van de open ruimte steeg het meest in landelijk Vlaanderen. In 2013 lag ongeveer een derde van het totale ruimtebeslag in zachte bestemmingen. Deze bestaan uit de bestemmingscategorieën ‘landbouw’, ‘natuur en reservaat’, ‘bos’, en delen van ‘overig groen’. Tussen 2013 en 2022 kwam een nog groter aandeel (43%) van het totale netto bijgekomen ruimtebeslag in de zachte bestemmingen terecht. “Zachte bestemmingen zijn niet bedoeld om het ruimtebeslag op te vangen, met beperkte uitzondering voor landbouwconstructies”, aldus het departement. “Dit leidt tot druk op de open ruimte die essentieel is voor functies zoals voedselproductie, biodiversiteit en waterberging. De uitbreiding van het ruimtebeslag veroorzaakt immers ook toenemende schaarste aan landbouwgronden, met een stijging van de prijsdruk als gevolg.”
Sommige regels rond ontwikkelingen in zonevreemde gebieden moeten afgeschaft of aangepast worden
Natuur- en landbouwgebied wordt "ongepland" ingevuld
18 april 2023Meeste nieuwbouwwoningen in landelijk gebied
Binnen de categorie wonen toont het rapport aan dat de meeste nieuwbouwwoningen nu ook terecht komen in het landelijke gebied (39%), gevolgd door nieuwbouwwoningen in verstedelijkt gebied (37%) en randstedelijk gebied (24%). Het rapport merkt ook op dat er een groot verschil tussen landelijk en verstedelijkt gebied is naar ligging van vergunningen binnen of buiten het ruimtebeslag (de reeds in gebruik genomen of geplande ruimte). In verstedelijkt gebied ligt 7 procent van de vergunningen volledig buiten het ruimtebeslag tegenover 15 procent in landelijk gebied.
Door verschillende afwijkingsmogelijkheden blijft de deur ook nog steeds op een kier om zonevreemd te blijven ontwikkelen, ook blijft het door afwijkingsregels moeilijk om het ruimtebeslag te controleren in zachte bestemmingen. De Taksforce Bouwshift stelt dan ook voor om enkele artikels omtrent zonevreemde rechten en afwijkingsregels af te schaffen. Aangepaste regelgeving wordt door de Taskforce Bouwshift aanzien als een prioriteit om een succesvolle bouwshift te kunnen realiseren.
Ruimtebeslag binnen agrarische bestemmingen
Tijdens de afgelopen tien jaar groeide het ruimtebeslag in heel Vlaanderen aan met 3,5 procent. Binnen het ‘perspectief landbouw’ groeide het ruimtebeslag met 6,5 procent in diezelfde periode. Onder ‘perspectief landbouw’ vallen in concreto alle gebieden met een agrarische hoofdbestemming. Hierbij zijn onder meer ‘Agrarisch Gebied’, ‘Landschappelijk Waardevol Agrarisch Gebied’ en ‘Bouwvrij Agrarisch gebied’ opgenomen. De oppervlakte daarvan is ongeveer 783.000 hectare, dat is 57 procent van de totale oppervlakte van Vlaanderen. De ruimte die mensen innemen ten behoeve van zichzelf om te wonen, te werken of zich te verplaatsen, is het zogenaamde ‘ruimtebeslag’. Gebieden met landbouwteelten, weiden en natuur zijn dit niet. Serres daarentegen wel, dat hoort onder landbouwbedrijf.
Met de aangroei van 6,5 procent, komt het ruimtebeslag in 2022 te liggen op meer dan 14 procent van de totale oppervlakte binnen het perspectief landbouw. In de totale aangroei van het ruimtebeslag in Vlaanderen in de periode 2013-2014, was 40 procent daarvan binnen het perspectief landbouw.
Bestemmingsvoorschriften voor 'bouwvrij agrarisch gebied' bieden geen bescherming
Over deze aangroei stelt het bouwshiftrapport enkele conclusies. Zo is er in het subtype “Agrarisch gebied met ecologisch belang” amper bijkomend ruimtebeslag waargenomen. Deze specifieke gebieden zijn in Vlaanderen ook zeer beperkt in oppervlakte, het gaat hierbij bijvoorbeeld om valleigebieden. In deze gebieden kunnen ook geen zonevreemde woningen vergund worden.
Verder concludeert het rapport dat de bestemmingsvoorschriften voor ‘bouwvrij agrarisch gebied’ en ‘landschappelijk waardevolle agrarische gebieden’ geen enkele bescherming bieden. De aangroei van ruimtebeslag groeide in beide gebieden met ongeveer zeven procent sinds 2013. Voor de eerste categorie wordt geoordeeld dat de groei toe te wijzen is aan zonevreemde activiteiten zoals infrastructuur of woningen en tuinen, aangezien landbouwbedrijven niet opgenomen zijn in deze bestemming.
Aangroei door meer serreteelt
Wanneer er ingezoomd wordt op de rol van landbouw binnen de aangroei van ruimtebeslag binnen de agrarische bestemmingen springen enkele nieuwe serreclusters in het oog. Opvallend is dat deze clusters zich niet enkel meer concentreren in de eerder historische zones rond Mechelen, Sint-Katelijne-Waver en rond Lochristi. “Er komen grote nieuwe serrecomplexen voor in heel Vlaanderen en in het bijzonder in de omgeving van Hoogstraten”, meldt het departement. “De oppervlakte van zo’n nieuwe site, of soms uitbreidingen van bestaande serres, beslaat tot 25 hectare nieuw ruimtebeslag en verharding.” Hier en daar verdwijnen in de omgeving van Mechelen en Sint-Katelijne-Waver ook kleinere serres en krijgen gronden terug een agrarisch gebruik in openlucht. Echter is de groei in ruimtebeslag (door nieuwe serres) groter dan de afname in ruimtebeslag door het afbreken van oude serres.
Verdere stappen nodig
Het rapport concludeert dat het landelijke deel van Vlaanderen er niet helemaal in slaagt om zijn landschappelijke karakter met veel ruimte voor natuur, bos en landbouw te behouden. “De evolutie in de kernen gaat voorzichtig de goede richting uit, maar de open ruimte beschermen lukt voorlopig nog niet”, klinkt het.
“Inzake het globale ruimtebeslag van Vlaanderen gaat het algemeen de goede richting uit en zitten we bijna aan het tussentijdse doel van drie hectare bijkomend ruimtebeslag per dag in 2025. Maar er is nog veel werk aan de winkel. Want tegen 2040 moet dat 0 hectare bedragen”, besluit ook het departement.
