Mogelijkheden stadstuinbouw onderzocht op dak REO veiling

Agrotopia is een opvallende verschijning aan de ringweg van Roeselare, aan de N32, op het dak van de REO veiling. De zijgevel, die vanaf de weg zichtbaar is, is omgevormd tot een verticale serre van 12 meter hoog die rust op 5 betonnen silo’s van 8 meter hoog. Met net geen hectare glas is de West-Vlaamse creatie de grootste dakserre van Europa, de op één na grootste van de wereld.

“Alleen in Canada is er een grotere dakserre”, vertelt Ine Pertry, business development manager innovatieve glastuinbouw bij onderzoeksinstelling Inagro. Zij vertelt hoe de laatste jaren meerdere serres op daken gebouwd zijn kriskras over de hele wereld, vaak in of nabij grote steden. Deze ontwikkeling diende ter inspiratie toen Inagro op zoek was naar een locatie voor een nieuwe onderzoeksserre.”

Uitwisseling reststromen met andere sectoren

Bij deze zoektocht speelden twee andere factoren mee: efficiënt ruimtegebruik en het energievraagstuk. Om aan de duurzaamheidsdoelstellingen van de Europese Green Deal te voldoen, is de glastuinbouw op zoek naar alternatieve manieren om serres te verwarmen zonder de verbranding van fossiele brandstoffen. De laatste maanden zijn daar de hoge kosten voor het gas bijgekomen als argument en de laatste weken staat ook de Europese afhankelijkheid van Russisch gas hevig ter discussie.

Voor dit energievraagstuk zou stadstuinbouw een oplossing kunnen bieden, aldus Pertry die eigenlijk spreekt van "stadsrandlandbouw". “Ik zie in het bijzonder mogelijkheden aan de rand van de stad, nabij het industrieterrein. Daar kan de glastuinbouw profiteren van de restwarmte van aanwezige industrieën en is ook op andere gebieden uitwisseling van reststromen mogelijk waardoor circulariteit ontstaat. Tegelijkertijd staan hier veel grote gebouwen met platte daken en dus ruimte voor dakserres.”

Dit door Pertry omschreven principe wordt bij Agrotopia in de praktijk gebracht. Het dak van de REO-loods heeft hierdoor een nuttige invulling gekregen. Voor de energievoorziening werkt de dakserre samen met de veiling en met afvalverwerker Mirom. De WKK-installatie van de coöperatie brengt de helft van de warmte in, warmte die anders overtollig zou zijn.

Restwarmte van de afvalverbrandingsoven

De andere helft van de warmte wordt voorzien door afvalverwerker Mirom dat op een steenworp een afvalverbrandingsoven exploiteert. De warmte die hierbij vrijkomt, wordt via een warmtenet naar Agrotopia getransporteerd. De afvalverwerker sloot eerder ook een samenwerkingsovereenkomst voor warmte-uitwisseling met twee commerciële serrebedrijven op de glastuinbouwzone van het industrieterrein van Roeselare. Het zijn de enige twee serrebedrijven in Vlaanderen die op alternatieve wijze warmte aantrekken naast hun traditionele WKK-installaties.

Een volgende stap is ook CO2, als meststof voor planten, te betrekken van naburige bedrijven. “Daar willen we onderzoek naar doen”, vertelt Pertry die aangeeft dat de onderzoeksserre op die manier een proeftuin vormt voor innovatieve technieken die ook de gangbare serreteelt in Vlaanderen en daarbuiten verder moet helpen. “De projecten die hier uitgevoerd worden, staan steeds dicht bij de praktijk en bieden telers concrete handvaten.”

De dakserre bestaat uit 13 onafhankelijke klimaatruimtes waar teelttechnieken onderzocht en vergeleken kunnen worden. Een breed looppad gaat langs de verschillende compartimenten. Deze gang maakt het mogelijk om bezoekers te ontvangen voor groepsrondleidingen, zowel telers als publiek. “Door het publiek op deze manier kennis te laten maken met de glastuinbouw, wordt ook de kloof tussen producent en consument verkleind.”

Praktijkonderzoek om telers verder te helpen

Toch blijven de serretelers de belangrijkste doelgroep van Agrotopia. Symbolisch daarvoor is ook het concept ‘Living Lab’ waarbij Inagro telers en andere stakeholders steeds nauw betrekt bij onderzoeksprojecten en hun noden centraal stelt. Een voorbeeld daarvan is het Europese Interregproject Hy4dense waarbij onderzoek gedaan wordt naar hydroteelt van bladgewassen met een hoge zaaidichtheid zoals veldsla, spinazie of rucola. In tegenstelling tot bladgewassen met lage zaaidichtheid, zoals sla, wordt daar nog nauwelijks hydroteelt toegepast. “Hydroteelt kan een oplossing bieden voor talloze grondziektes die steeds moeilijker te bestrijden zijn omdat meer en meer gewasbeschermingsmiddelen van de markt verdwijnen”, legt Pertry uit.

Een ander project dat inmiddels uitgerold is naar een piloot onder vijf serretelers is entomoponics, de teelt van meelwormen in bakken onder teeltgoten in de serre. De meelwormen, die als eiwitbron, in veevoeder verwerkt worden, worden gevoed met plantenafval. “Daardoor wordt niet alleen alle ruimte in de serre optimaal gebruikt, ook de circulariteit neemt toe”, vertelt de West-Vlaamse. Zij voegt eraan toe dat er ook een potentieel is om het plantaardige serreafval in de toekomst te gebruiken door in bedrijven die werken met biogasinstallaties. “Op deze manier zou de serre in een stedelijke omgeving ook voor de industrie meerwaarde kunnen hebben.”

Een half jaar na de officiële lancering van de dakserre kan voorzichtig de balans op gemaakt worden voor een aantal teelten. Zo leverden de hoofdteelten, tomaat en komkommer, in het najaar van vorig jaar de eerste vruchten af, die voor de klok van de REO veiling werden verkocht. “De eerste resultaten duiden erop dat de opbrengsten niet afwijken van de gangbare serreteelt”, vertelt Pertry enthousiast.

Een andere beperking heeft betrekking op het draagvermogen van het dak. Alhoewel er bij de bouw van de loods wel rekening is gehouden met een eventuele dakserre en een zwaarder fundament gelegd is, blijft de draagkracht beperkt. Interne logistiek gebeurt hierdoor met een palletkar in plaats van een zware heftruck. Doordat gebouwen op industrieterreinen niet voorzien zijn voor een zware dakconstructie, ziet Pertry vooral mogelijkheden voor toekomstige gebouwen. “Bij de bouw van een loods moet in het ontwerp rekening gehouden worden met de toekomstige toepassing.”

Architectuur kan bij stadstuinbouw sowieso een toegevoegde waarde hebben. “Het kan een instrument zijn om de integratie in de stad te vergemakkelijken waardoor ook omwonenden het gebouw omarmen”, zegt Pertry. Bij het ontwerp van Agrotopia heeft de architect de gevel bij de ingang gebouwd als een spiegelbeeld van het dak, waardoor deze een piramidevormige structuur heeft.

“Het laatste van stadstuinbouw zeker nog niet gezien”

Verticale tuinbouw zou op termijn ook een extra opportuniteit kunnen bieden voor de gangbare glastuinbouw op de grond. Niet alleen heeft de sector te maken met schaarse ruimte in Vlaanderen, meerlagenteelt zou voor een efficiënter gebruik van de beschikbare ruimte in de serre kunnen zorgen. “Daarbij zou verticale serreteelt ook in steden toegepast kunnen worden als je serres tegen gebouwen aan bouwt”, legt Pertry andermaal de link met stadstuinbouw. Dat zou niet alleen groenteteelt mogelijk maken, ook een integratie met een kantooromgeving is mogelijk. Dit kan bijdragen aan de beleving en dus het werkcomfort van kantoorpersoneel en bovendien kan het een isolerende waarde hebben voor het stadsgebouw.