Aardappelvoorraad bovengemiddeld, maar nieuwe lichting raakt niet geplant

Ondanks de vele mislukte oogsten, zijn de aardappelprijzen slechts hoog en niet torenhoog. Vorig jaar is het Vlaamse aardappelareaal namelijk flink uitgebreid, wat de verminderde opbrengst per hectare heeft opgevangen. Toch liet de vrees voor schaarste zich al snel voelen op de aardappelmarkt. “Aan het begin van het oogstseizoen stond de aardappelprijs op de vrije markt aan negen euro per honderd kilo”, zegt Guy Depraetere van algemeen boerensyndicaat ABS. Met zijn digitale nieuwsbrief ‘Aardappelpraatje’ houdt hij collega-boeren op de hoogte van de actualiteit. “Door het gestegen areaal werd verwacht dat we een zeer grote oogst gingen hebben, wat de prijzen toen nog drukte.”

Onophoudelijke regen

Maar toen kwam de regen. Ze begon in oktober, en is eigenlijk nooit echt gestopt. Machines liepen vast, aardappelen bleven al dan niet rottend in het veld, en de prijzen gingen pijlsnel de hoogte in. Alleen wie zijn patatjes op het droge had, kon daar stevig bij winnen. Door de moeilijkheden in de aardappeloogst, schoten de prijzen de hoogte in naar 35 euro per honderd kilo. “Op één hectare heeft een boer al snel 8.000 kilo aardappelen staan”, zegt Depraetere. “Verkopen aan 9 euro of 35, maakt al snel een verschil van honderdduizenden euro’s. En wie zijn aardappelen in de grond moest laten, stond voor een financieel drama. Je kan boerderijen vinden waar de ene buur een dag eerder heeft geoogst en zo bijzonder rijk is geworden, terwijl de ander aan de rand staat van de financiële afgrond.”

Zelfs een late oogst zat er voor vele boeren niet in. “Het is niet gestopt met regenen. Niet lang genoeg. De bodem blijft nat”, zegt Depraetere. “En dus zijn er boeren die hun grond nog niet eens hebben kunnen bewerken voor de nieuwe oogst. Er zijn velden waar nog twintig procent ongeoogste aardappelen liggen. In bepaalde gevallen kan het interessant zijn om deze nog te oogsten, om deze dan meteen te verkopen aan de verwerkende industrie. Maar eetaardappelen zullen het niet meer zijn. Nu het nat is haal je vooral grond en slijk boven. En wat eraan hangt valt geen kiemen meer te noemen maar stengels.”

Blijvende productie, stijgende vraag

Onderzoekscentrum ViaVerda schatte in november dat er nog ongeveer 400.000 ton aardappelen in de grond zaten, en de daaropvolgende wintermaanden kon er nog weinig gerooid worden. Uiteindelijk kwam de totale Belgische productie consumptieaardappelen uit op 4,44 miljoen ton. Dat is ondanks de hevige regenval net iets meer dan het vijfjarig gemiddelde van 3,97 miljoen ton. De vraag ligt echter wel hoger, want tussen 2017 en 2022 (laatst gekende cijfers) is de verwerkingscapaciteit van de Belgische industrie wel gestegen met 1,6 miljoen ton aardappelen.

In de grafiek is te zien hoe de verwerkingscapaciteit van België en de omringende landen in de afgelopen jaren is geëvolueerd. Als we België, Nederland, Frankrijk en Duitsland samentellen dan is de totale hoeveelheid benodigde aardappelen tussen 2013 en 2022 toegenomen van 11,7 miljoen ton naar 15,3 miljoen ton. Dat is een stijging van 30 procent. ViaVerda merkt op dat ook in 2023 verschillende verwerkers zijn blijven uitbreiden. Er wordt verwacht dat de verwerkers in de NEPG-zone (North European Potato Growers) tenminste twee miljoen ton aardappelen extra nodig hebben in vergelijking met twee jaar geleden. Men verwacht dat de vraag naar verwerkte aardappelproducten in Europa zal groeien met ongeveer vier procent per jaar.

Voorraad

De totale Belgische aardappelvoorraad werd begin april geraamd op 1,82 miljoen ton aardappelen. De huidige voorraad is 13 procent hoger in vergelijking met het vijfjarig gemiddelde, al wordt dat gemiddelde vooral naar beneden getrokken door het dramatische oogstjaar in 2018. Het neemt natuurlijk ook niet weg dat de Belgische verwerkende industrie steeds meer aardappelen nodig heeft.

De voorraad op 1 april betekent nog 41 procent van de totale productie consumptieaardappelen. Ook dit percentage is vergelijkbaar met het vijfjarig gemiddelde. Terwijl de totale productie bij oogst groter was in Vlaanderen (56% van totale productie) is de voorraad begin april het grootst in Wallonië (56%).

Marktprijs en contractprijs

Aardappelboeren verkopen gewoonlijk een deel van hun opbrengst contractueel aan de verwerkende industrie. Dat gebeurt aan een prijs die aanzienlijk hoger of lager is dan de vrije markt, maar ze is wel relatief stabiel. De afspraken voor afname worden namelijk voorafgaand aan het teeltseizoen gemaakt, dus de boer weet hoeveel hij moet produceren. Produceert hij er te veel, dan moet hij een deel verkopen op de vrije markt. Slaagt een boer er niet in om zijn contractquotum te halen, kan hij daar financieel voor worden afgestraft. Op tijd zaaien, is dus de boodschap.

 “Idealiter zouden we nu aan het zaaien zijn”, zegt Depraetere. “Vorig jaar hebben we het ook twee weken moeten uitstellen. Op zich geen ramp, als het bij twee weken blijft, maar als we nadien te maken krijgen met een droge zomer zal de late zaaiperiode ons parten spelen. Dan zitten we met een veel lagere opbrengst.”

Wat doen de prijzen?

Wat de markt de komende maanden zal doen, kan de boer moeilijk voorspellen. “Er zijn er die verwachten dat de prijzen nog zullen stijgen. Maar ik zou daarmee opletten. De voorraadschuren zijn redelijk vol, men heeft meer stock dan vorig jaar. Als alle aardappelen vorig jaar gerooid konden worden, dan zaten we aan een marktprijs van 12 euro in plaats van 35 euro. Je kan denken dat we hetzelfde patroon gaan zien in 2023, maar ik vermoed dat de platte lijn nog even zal doorgaan, met misschien een kleine stijging later in het jaar.”

De verwerking draait alleszins op volle toeren, er is meer verwerkt dan vorig jaar”, zegt Depraetere nog. “Vandaag zijn er voldoende aardappelen, er wordt niet gevreesd voor een tekort. Maar één procent overproductie, kan al leiden tot een zes procent lagere prijs. En dat geldt ook omgekeerd.”

De voorraad vrije aardappelen is momenteel goed voor een kwart van de huidige voorraad, wat een normaal percentage is. Uitgedrukt in ton liggen er momenteel iets meer vrije aardappelen in de schuur in vergelijking met de voorbije jaren.