"Fair trade helpt vooral geweten consument te sussen"

Het fair trade-merk Max Havelaar pakt de grote problemen in ontwikkelingslanden niet goed aan. Daarmee geeft De Morgen de kritiek weer van de Britse liberale denktank Institute of Economic Affairs. De voornaamste kritiek luidt dat fair trade-producten slechts enkele procenten uitmaken van de handel en dus amper impact hebben. De eerlijke handel dient volgens hen vooral om het geweten van de westerse consument te sussen.

Het onderzoek ‘Fair Trade. Without the Froth’ is geleid door professor Sushil Mohan van de Schotse universiteit van Dundee. Hij stelt vast dat Max Havelaar weigert keurmerken te verlenen aan bijvoorbeeld genetisch gemodificeerde bananen, waardoor landbouwers veel geld mislopen. Hun niet-gemodificeerde bananen zijn immers vatbaarder voor infecties en dat zorgt voor een kleinere oogst.

Volgens professor Xavier Gellynck, verbonden aan de vakgroep Landbouweconomie van de Ugent houden fair trade-organisaties dergelijke inefficiënte productiemethodes soms in stand. "Bovendien worden de allerarmsten uitgesloten omdat boeren Max Havelaar 1.800 euro moeten betalen om te produceren met hun goedkeuren", verklaart Gellynck. De stichting Max Havelaar erkent dit, maar wijst erop dat hulporganisaties dit bedrag vaak vergoeden.

Fair trade zou volgens de Britse denktank amper impact hebben omdat fair trade-producten slechts enkele procenten uitmaken van de totale voedselverkoop. Professor Landbouw- en Voedseleconomie aan de K.U. Leuven Miet Maertens stelt dat het fair trade-model "misschien wel pervers is. Het bereikt maar een klein aantal boeren in ontwikkelingslanden. Een liberaler handelsbeleid, zonder subsidies voor Europese landbouw, zou meer effect hebben."

De meerkost van een fair trade-product zou geheel ten goede moeten komen aan de arme producenten, maar volgens het onderzoek komt in werkelijkheid slechts 10 tot maximaal 25 procent bij hen terecht. Volgens het internationale keurmerk voor fair trade klopt dit niet en gaat de volle pot gaat naar de boeren. "Wij controleren zelfs hoe zij het vervolgens besteden", klinkt het bij Max Havelaar. Professor Maertens stelt dat het effect van fair trade onduidelijk is. "Daar is niet echt een consensus over. Sommige studies tonen aan dat boeren beter af zijn, andere stellen dat fair trade geen significant effect heeft."

Verder meent het rapport dat Afrikaanse boeren geweerd worden en dat de grootste productie in minder arme Latijns-Amerikaanse landen plaatsvindt. Volgens Ugent-professor Gellynck komt dat omdat in Afrika de export minder gegarandeerd is. "Door politieke instabiliteit brengen investeringen daar meer risico's met zich mee." Volgens Max Havelaar is 47 procent van de kleine landbouwers die produceren voor het keurmerk afkomstig uit Afrika.

Maertens en Gellynck menen dat consumenten alleszins gevoelig zijn voor keurmerken. "Het is alsof je zelf helpt zodat het bij velen hun geweten kan sussen", aldus Gellynck.