Droogste april in 100 jaar

Dat het in maart en april nauwelijks geregend heeft, is iedereen opgevallen. Maar hoe uitzonderlijk deze droogte is, maakt Patrick Willems, hydroloog aan de KU Leuven, duidelijk met een grafiek. Sinds 1 april - het begin van de hydrologische zomer - is in Ukkel 5 mm regen gevallen. Dat is al bijzonder weinig, maar omdat het ook warmer is dan normaal verdampte 60 mm water. “Dat betekent dat we in 22 dagen een neerslagtekort van 55 mm opgebouwd hebben, dat is in de afgelopen honderd jaar nog nooit gebeurd.”

Het kán toeval zijn, maar er valt stilaan een patroon te zien. De voorbije drie jaren waren allemaal droger dan gemiddeld. Vooral 2018 was uitzonderlijk, de droogte was vergelijkbaar met die van 1976. Zulke jaren komen maar om de 25 jaar voor. “Vier droge jaren op rij zouden op dit moment nog hoogst uitzonderlijk mogen zijn”, reageert Patrick Willems, hydroloog aan de KU Leuven. "Pas vanaf 2050 zou de kans groter worden.”

“De link met de opwarming van de aarde is duidelijk”, zegt hij. “De atmosfeer warmt op. Een warmere atmosfeer kan meer waterdamp absorberen. Het duurt dus langer voor ze verzadigd raakt. Het gevolg is dat de droogteperiodes langer duren, maar dat de regen daarna ook heviger en intenser is. Ook de winters zullen waarschijnlijk natter worden.”

Op jaarbasis hoeft de hoeveelheid neerslag dus niet te dalen. Het probleem is dat het water op die piekmomenten snel afgevoerd wordt. Zeker in dichtbevolkte en volgebouwde gebieden als Vlaanderen krijgt het water niet de tijd om in de grond te dringen. Vlaanderen is de Europese kampioen van de verharding. 14 procent van onze oppervlakte is verhard, dubbel zoveel als het Europese gemiddelde. “Dat zal almaar meer problemen geven voor onze drinkwatervoorziening”, vreest Patrick Willems.

Met de opwarming van de aarde gaat het niet de goede kant uit, en Europa blijkt steeds meer een hotspot te worden. Volgens Copernicus, het Europese programma dat de aarde monitort, gaat de opwarming hier bijna dubbel zo snel als het mondiale gemiddelde. Waarom dat zo is, is niet meteen duidelijk. “Wat zeker meespeelt, is dat het noordpoolgebied bij Europa wordt gerekend”, zegt Richard Engelen van het Copernicus-programma. “Daar loopt de opwarming al op tot drie graden.”

Uit de Copernicus-metingen blijkt ook dat elf van de twaalf warmste jaren in Europa na 2000 zijn gevallen. Ook het aantal hittegolven neemt toe. Er verdampt dus veel meer water. “Over heel 2019 viel er gemiddeld een vrij normale hoeveelheid water, maar omdat er hittegolven waren, droogde de grond sneller uit”, legt Richard Engelen uit.

“We moeten ons echt beter voorbereiden op deze periodes van droogte”, zegt hydroloog Patrick Willems. “Als de huidige droogte een voorafname is op extra droge zomermaanden, komen we gegarandeerd in de problemen. We zijn immers nauwelijks hersteld van de uitzonderlijk droge zomer van 2018. De grondwaterstanden staan in de helft van de meetplaatsen laag tot zeer laag.”

Door de coronacrisis is de kans bovendien groot dat de meeste mensen hun vakantie in eigen land doorbrengen. Daardoor zal het waterverbruik niet afnemen, in tegenstelling tot andere zomers. Willems werkt aan een crisisplan voor als de tekorten écht problematisch worden. “Aan wie gaan we dan het water geven? Aan de industrie, de landbouw of de natuur? En aan welke regio? Dat plan moet tegen het einde van dit jaar klaar zijn. Maar laat ons vooral hopen dat we het niet moeten gebruiken.”

Dan moeten er wel maatregelen genomen worden. “Omdat wij een nat klimaat gewoon zijn, laten we veel te veel water zomaar weglopen”, zegt Patrick Willems. “Maar als ons klimaat verandert, moeten wij ons ook aanpassen. Door spaarzaam om te springen met water. Door regenwaterputten te gebruiken. Of door afvalwater te hergebruiken. Ook de overheid moet ingrijpen: door bufferbekkens te installeren, of door al dat beton te ontharden. En dringend, want het is vijf voor twaalf. Anders dreigen we elke zomer ons hart te moeten vasthouden voor een watertekort.”