Boeren zonder grond? Actie in Gent vraagt aandacht voor lokale voedselproductie
nieuwsOp zondag 13 april voerden FIAN België, Boerenforum, De Landbouwbrigades en Extinction Rebellion actie bij de Gentse stadshal. Ze vroegen aandacht voor de groeiende druk op lokale voedselproductie en de stijgende prijzen van landbouwgrond. De actie kadert binnen de Internationale Dag van de Boerenstrijd, die wereldwijd op 17 april wordt gevierd.
Grond als winstobject
De actievoerders wezen op een zorgwekkende trend: landbouwgrond wordt volgens hen steeds vaker opgekocht door investeerders, die deze niet gebruiken voor voedselproductie, maar als financieel product. “Wanneer landbouwgrond vooral dient om winst te maken, komt de lokale voedselproductie in gevaar”, zeggen de organisatoren. Zij stellen dat deze trend de grondprijzen opdrijft, waardoor het voor boeren steeds moeilijker wordt om betaalbare landbouwgrond te vinden. Dit bemoeilijkt duurzame landbouw.
Joris Relaes, administrateur-generaal van ILVO, bevestigt dat die stijgende prijzen een reëel probleem vormen. “Het klopt dat landbouwgrond zeer duur wordt. We hebben daar ook al onderzoek naar gedaan.” Volgens hem is de verklaring eenvoudig. “We wonen met veel mensen op een kleine oppervlakte in Vlaanderen, waar we alles willen combineren: industrie, recreatie, wonen en natuur. De schaarste aan grond drijft de prijs op”, zegt hij.
Volgens de actievoerders steeg de gemiddelde prijs van landbouwgrond in Vlaanderen met maar liefst 89 procent. Uit de cijfers van het Agentschap Landbouw en Zeevisserij blijkt dat de stijging in de afgelopen tien jaar 69 procent bedraagt. “De prijzen zijn spectaculair gestegen sinds de Tweede Wereldoorlog, en dat zorgt voor grote problemen bij landbouwers. Zeker als ze geen gronden kunnen overnemen binnen de familie", zegt Relaes.
We wonen met veel mensen op een kleine oppervlakte in Vlaanderen. De schaarste aan grond drijft de prijs op
Vier knelpunten
De strijd voor toegang tot landbouwgrond is volgens de betrokken organisaties relevanter dan ooit, ook in België. Zij wijzen op verschillende factoren die de boeren bedreigen en de voedselproductie in gevaar brengen:
Oneigenlijk gebruik van landbouwgrond: Steeds meer landbouwgrond zou volgens hen worden opgeëist door de agro-industrie, verpaarding, bebouwing of andere niet-agrarische activiteiten, wat de voedselproductie zou schaden.
Omzeiling van de pachtwet: De organisaties stellen dat grondeigenaren steeds vaker de controle over de grond overnemen, het gebruiksrecht van boeren afpakken en verhuur of niet-agrarisch gebruik inzetten om de pachtwet te omzeilen. Dit zou boeren afhankelijk maken van onzekere, tijdelijke afspraken.
Landconcentratie: Volgens de actievoerders komt landbouwgrond steeds meer in handen van een klein aantal kapitaalkrachtige bedrijven. Zij beweren dat het aantal landbouwbedrijven sinds 1980 met 81 procent is gedaald, terwijl de gemiddelde oppervlakte per bedrijf verviervoudigde.
Uit cijfers van Statbel blijkt dat er in 1980 ongeveer 78.000 landbouwbedrijven waren. In 2022 waren dat er 22.449, een daling van 71 procent ten opzichte van 1980. "Het klopt wel dat de concentratie toeneemt", aldus Relaes.
Liberalisering en privatisering van de grondmarkt: Nieuwe investeerders zoals banken en pensioenfondsen zouden volgens de organisaties landbouwgrond steeds meer als winstgevende belegging beschouwen. Ze wijzen op de privatisering van publieke gronden, zoals de 450 hectare van het Gentse OCMW, die in handen zouden komen van industriële investeerders.
Ook hier herkent Relaes de trend. “Landbouwgrond wordt steeds vaker gezien als een veilige belegging. Die waarde stijgt gestaag, in tegenstelling tot de beurs. Daarom investeren kapitaalkrachtige mensen, ook industriëlen, in grond.” Toch waarschuwt hij dat dit problematisch kan zijn. “Als zij die gronden zelf duurzaam bewerken, is dat op zich geen probleem. Maar als zelfstandige landbouwers geen toegang meer hebben tot grond, dan wél.”
Landbouwgrond wordt steeds vaker gezien als een veilige belegging, daarom investeren kapitaalkrachtigen erin
Grond van verandering
De betrokken organisaties roepen op tot een brede landbouwhervorming gericht op voedselsoevereiniteit, zoals:
Boerenrechten beschermen: Ze benadrukken dat toegang tot grond een mensenrecht is en pleiten voor maatregelen die gelijke toegang tot grond waarborgen en buitensporige concentratie van landbezit zouden voorkomen.
Ambitieus overheidsbeleid: De organisaties roepen op tot een herverdeling van grond voor kleinschalige producenten, regulering van de grondmarkt met transparantie, en hervorming van de pachtwet met focus op jonge boeren en langdurige contracten.
Behoud van publieke gronden: Ze wijzen op het belang van het behouden van publieke gronden voor agro-ecologische landbouw en lokale voedselstrategieën om de transitie naar duurzame landbouw te ondersteunen.
Rekening houden met sociale, ecologische en mondiale dimensies: De organisaties pleiten voor een aanpak van ongelijkheid, uitzetting en onteigening, en roepen op om de rechten van boeren- en inheemse gemeenschappen op hun land te erkennen.
Ook Relaes ziet pistes voor verbetering. “De pachtwet maakt het mogelijk dat landbouwers tegen een relatief voordelige prijs grond kunnen huren op lange termijn. Daarnaast zijn er nog publieke gronden in handen van overheden, en wij pleiten ervoor om die meer ter beschikking te stellen van landbouwers”, aldus Relaes.
Er is nog veel publieke grond in overheidshanden: stel die meer beschikbaar voor landbouwers
Internationale Dag van de Boerenstrijd
De Internationale Dag van de Boerenstrijd, die jaarlijks op 17 april wordt gevierd, is een moment om wereldwijd stil te staan bij de rechten van boeren. Deze dag herinnert aan de moord op 19 boeren in Brazilië in 1996, die streden tegen landroof door grootgrondbezitters. FIAN België, Boerenforum, De Landbouwbrigades en Extinction Rebellion sluiten zich aan bij deze internationale strijd. “Het probleem van landroof en onterecht landbezit speelt niet alleen in het Globale Zuiden, maar wordt ook in het noorden steeds urgenter.”
Het probleem van landroof en onterecht landbezit speelt niet alleen in het zuiden, maar wordt ook in het noorden steeds urgenter
Grondstoet en gesprek
De actie in Gent begon met een symbolische ‘grondstoet’ die van de stadsrand naar de stadshal trok. Bij de stadshal, ook wel bekend als ‘de schapenstal’, werden picknicks en gesprekstafels georganiseerd om de problematiek van landbouwgrond te bespreken. De actie was bedoeld om de complexiteit van het probleem zichtbaar te maken en het debat over de toekomst van de landbouwgrond in Vlaanderen op gang te brengen.
“Gent kan een pionier zijn als het gaat om lokale voedselproductie, maar dat vergt politieke keuzes. De stad moet blijven investeren in haar boeren en in een beleid dat lokale voedselvoorziening mogelijk maakt”, benadrukken de actievoerders.
Urgentie
“De strijd voor toegang tot landbouwgrond is niet alleen een zaak voor de boeren, maar voor iedereen die belang hecht aan lokale, duurzame voedselproductie”, zeggen de organisatoren. “We willen de overheid oproepen om in te grijpen en een beleid te ontwikkelen dat boeren ondersteunt, in plaats van hen in de kou te laten staan”, sluiten ze af.
Beeld: Lize Dieltjens
