Stadslandbouw: Antwerpse dakboerderij wil band tussen landbouw en burger herstellen

Op de daken van een oude fabriekssite in Antwerpen boeren 200 stadslandbouwers. Zij betalen gemiddeld 25 euro per maand voor een abonnement en krijgen er rust, sociale contacten, tuiniermogelijkheden en educatie voor in de plaats. De boerencoöperatie van PAKT wil de oeroude band tussen landbouw en consument kunnen herstellen. Niet alleen op het gebied van consumentenbetrokkenheid kan de gangbare landbouw mogelijk iets opsteken van het project, ook op het gebied van duurzame teelttechnieken is er kennis te rapen, stellen de zaakvoerders. VILT bezocht het bedrijf in het kader van de reeks over stadslandbouw.

6 mei 2022  – Laatste update 6 mei 2022 16:36
Lees meer over:
Rondleiding op de dakboerderij van Pakt in Antwerpen

“Wij willen geen alternatief zijn voor professionele landbouw. Op het platteland kunnen boeren door de schaalgrootte veel efficiënter produceren. Bij ons staat community building en educatie centraal. We willen stadsmensen weer in contact brengen met de natuur.” Aan het woord is Adje van Oekelen, coördinator van de boerencöoperatie van PAKT in Antwerpen. Vanop op het dak van een voormalige industriële site in de Scheldestad kijkt de boerendochter uit Schilde uit over 2.000 vierkante meter dakboerderij. 

Om op het dak te geraken, moet er eerst met een badge ingecheckt worden. Tegen betaling van 50 euro per maand kunnen particulieren een abonnement kopen waarna zij zeven op zeven, 24 uur per dag de daktuin mogen bezoeken. Dit abonnement kan met een andere volwassene gedeeld worden, waardoor het gemiddelde abonnementsgeld op 25 euro uitkomt en het aantal dakboeren op zo’n 200. Valerie is er één van hen. “Ik heb een kantoorbaan waarbij ik de hele dag achter de computer zit. Ik kom hier om met mijn handen te werken met planten en bloemen, te ontspannen en het werk te vergeten.”

Valerie is een van de 200 dakboeren van Pakt

"Contact met groen verloren"

Ook de sociale contacten “met gelijkgestemden”, is voor haar belangrijk. Zij woont op tien minuten fietsen en is twee keer per week op het stadsdak te vinden. Haar verhaal is vergelijkbaar met dat van de andere aanwezige tuiniers die het groen in hun dagelijks leven missen en op deze manier ook nog met andere mensen in contact komen. “Vooral tijdens corona, toen mensen aan hun huis gekluisterd waren, merkte je dat er een grote behoefte was aan groen”, vertelt Van Oekelen die aangeeft dat er ook vandaag nog een wachtlijst is.

“Ik heb hier geleerd over de seizoenen: wanneer je sla oogst, en wanneer erwten. Op deze manier pas je je koopgedrag in de winkel automatisch aan”, vertelt een andere dakboer. “Dit is één van de doelstellingen van onze dakboerderij", reageert Van Oekelen. “De band tussen consument en producent is verbroken en mensen hebben nauwelijks nog weet van waar het voedsel vandaan komt. In de winkel lijkt het of groenten het jaarrond beschikbaar zijn.”

PAKT zag vijf jaar geleden het levenslicht. Aanvankelijk hadden de dakboeren hun eigen privé-tuintjes. Dat concept bleek niet houdbaar. “Stedelingen willen wel een beetje groen, maar ook niet te veel groene vingers”, aldus Adje. Ze legt uit: “80 procent van het werk gebeurt door 20 procent van onze dakboeren. Een derde van onze de dakboeren komt vooral voor de rust en de gezelligheid, om hier te ontspannen in de avondzon. Het bleek al gauw dat een meerderheid van de privé-tuintjes verwaarloosd werden. Dit tegen het zere been in van de resterende 20 procent van de dakboeren die wel fanatieke tuiniers zijn.”

Inmiddels zijn alle privé-tuintjes tot algemeen eigendom verheven. Er zijn wat meer vaste planten geplaatst en de fanatieke tuiniers bewaren, in ruil voor korting op het lidgeld, mee het overzicht van het onderhoud. “Maar iedere dakboer kan komen werken als hij zin heeft. We hebben een communicatiesysteem uitgewerkt waarmee we zo goed als mogelijk aangeven wat er gedaan is en wat er nog gedaan moet worden”, benadrukt Van Oekelen.

Antwerpse stadsmensen zoeken de rust van tuinieren op

Biologische, lokale boeren

De dakboerderij wordt uitgebaat door De Volle Grond cvso, nu beter bekend als ‘de boerencoöperatie van PAKT’. De naam is een verwijzing naar de plukboerderij van Bram Stessel, één van de oprichters, uit Tielrode. “De pacht liep op een gegeven moment af waardoor het bedrijf dreigde te moeten stoppen. Eén van de eigenaren van deze site in Antwerpen heeft toen aangeboden aan Bram of hij niet iets met de daken van de pakhuizen wil doe. Korte tijd later ben ik er bijgekomen om het concept  mee uit te werken”, vervolgt Van Oekelen. 

De doelstelling van de coöperatie sluit sterk aan bij de aanvankelijke plukboerderij: consumenten dichter bij de natuur en landbouw te brengen. “Tot de tweede wereldoorlog brachten de boeren hun producten nog tot in de stad, vandaar ook namen als paardenmarkt, graanmarkt of suikerrui. Daarna is de industriële landbouw opgekomen en de lange keten en is het contact tussen de boer en de stad verbroken”, vertelt zij. 

Zij merkt in de maatschappij een grote behoefte om deze band te herstellen. “De vraag naar korteketenproducten is enorm. In aanbestedingen voor grote gaarkeukens van bedrijven, overheden, ziekenhuizen of andere instellingen worden lokaal en duurzaamheid in de voorwaarden opgenomen.” Ook de boeren van PAKT worden regelmatig benaderd door dergelijke organisaties om de voedselvoorziening voor hun rekening te nemen. “Maar wij hebben ook niet zo veel productie.” 

Picknicken en pizzaoven dragen bij aan de beleving op de dakboerderij
Ook worden er bijen gehouden op het dak van Pakt

Uitbreiding businessmodel en synergie met andere activiteiten

Behalve de abonnementen voor particulieren heeft PAKT sinds twee jaar ook professionele abonnementen. “Deze kunnen door bedrijven genomen worden. Zij kunnen vervolgens van onze dakboerderij en infrastructuur gebruik maken om vergaderingen of teambuildings te organiseren. Als er een belangrijke relatie langskomt, maakt het wel indruk om in deze in een groene, duurzame en inspirerende omgeving te ontvangen.”

Sinds de uitbreiding van het business model met de professionele abonnementen draait de dakboerderij voor het eerst break-even. Ook worden er inkomsten gegenereerd uit een reeks van aanvullende activiteiten. Naast de dakboerderij exploiteert de coöperatie ook een online korte keten platform waar een 25-tal horecazaken in Antwerpen klant zijn. De producten komen niet uit de daktuin, maar van een zestal aangesloten, kleinschalige biologische landbouwbedrijven in de omgeving Antwerpen.

Joost Eens geeft les tuinieren aan de dakboeren van PAKT

Eén van de aangesloten bedrijven is CSA boerderij Oogstappel in Ranst. “PAKT is een enorm goed uithangbord. Het is al boer belangrijk een verhaal uit te dragen. Dat kan ook samen en dat is meestal efficiënter”, vertelt Joost Eens, bedrijfsleider van Oogstappel. Hij is tevens één van de werkende vennoten van de boerencoöperatie van PAKT en distribueert de bestellingen per vrachtauto onder de horecazaken. 

Bovendien is hij leraar en verzorgt hij samen met Bram en Adje de tweewekelijkse ‘Dakklap’ (dakbabbel), waarin geïnteresseerde dakboeren les krijgen. Begin mei staan de bladvormige groente centraal. “Dit is het goede moment om te oogsten. De planten zullen nog wel wat groeien, maar de smaak zal er niet beter op worden”, vertelt hij aan een tiental aanwezige cursisten. De teeltbakken, die vandaag vrijkomen, zullen later gebruikt worden voor het planten van aubergine, courgette of komkommer. 

Marketing en verbinden

In navolging van de stelling van Eens ziet Van Oekelen in het stadslandbouwproject van PAKT eveneens een mogelijkheid om de brug tussen landbouwer en consument te vormen. Zij benadrukt dat de professionele landbouw niet massaal het model van PAKT moet kopiëren. “Niet elk landbouwbedrijf kan een belevingscentrum zijn, maar sommige elementen zou je wel kunnen overnemen om zo de band tussen burger en landbouwer weer te verkleinen. Zij noemt het voorbeeld van Oogsttafel, een project waarbij pizzafeesten op landbouwbedrijven worden georganiseerd. “Dat brengt wel een extra stuk beleving met zich mee en trekt consument naar de landbouw.”

Vijf jaar na de oprichting is de dakboerderij voltooid. “Wij hebben niet de ambitie om nog meer dakboerderijen te gaan uitbaten”, vertelt Van Oekelen die haar dagelijkse activiteiten op PAKT langzaam afbouwt. “Wij worden steeds meer gevraagd om soortgelijke projecten op andere plaatsten mee te helpen opzetten, ik wil mij graag volledig op de begeleiding van deze nieuwe realisaties kunnen smijten.” Zo neemt Hannelore Akkermans, één van de dakboeren, de rondleidingen over, een andere inkomstenbron van de dakboerderij.

Adje van Oekelen, coördinator van de boerencöoperatie van PAKT

Niet alleen op het gebied van beleving en community building, maar ook op het gebied van bepaalde, duurzame teeltechnieken kan de professionele landbouw leren van standslandbouw, aldus Van Oekelen. Als voorbeeld noemt zij het waterbeheer waarbij opgeslagen regenwater voldoet om het teeltproces tot een goed einde te brengen. De teeltbakken bestaan uit twee opgestapelde IBC-vaten, waarbij in het bovenste vat aarde zit en in het onderste vat water opgevangen wordt. Een lont zorgt dat de planten in de bovenste vaten bij droogte water uit het onderste reservoir kunnen opvangen. 

Ook de bemesting en circulaire grondverrijking is een eigen ontwerp van de stadsboerderij. Op de lichtere dakconstructies, waar de zware teeltbakken een te zware belasting vormen, wordt er gewerkt met hooibalen. Deze worden verrijkt met bentoniet en lavameel waardoor na fermentering een vruchtbare bodem ontstaat voor eenjarige planten. Na uitputting van het hooi na een seizoen worden de resten ingezet om de aarde in de teeltbakken te verrijken. “Hierdoor creëren we een circulair model waarbij de vruchtbare grond ook bodemleven aantrekt en dus ook vogeltjes. Op deze manier dragen we ook bij aan de biodiversiteit in de stad”, besluit Van Oekelen. 

Ondergetekende laaft zich na het interview aan een glas bier in het café dat onder het dak van de stadsboerderij gelegen is. Misschien ook een idee op het platteland?

Bron: Eigen berichtgeving

Gerelateerde artikels

Er zijn :newsItemCount nieuwe artikels sinds jouw laatste bezoek