"Jaarlijks 6 tot 8 dodelijke ongevallen met runderen"
nieuwsWie het woord voerman opzoekt in het woordenboek, ziet daar dat het een synoniem is voor een koetsier. In landbouwkringen is een voerman echter een vakman die elk jaar honderden runderen uit de stallen haalt en ze naar de veemarkten of de slachthuizen brengt. Hij doet dat op vraag van de veehandelaars, die rekenen op hun kennis en hun ervaring in de omgang met de dieren. Voermannen werken al lang niet meer met paard en kar, zoals hun naam doet uitschijnen, maar met moderne vrachtwagens. Terwijl er vroeger honderden voermannen waren, blijven er vandaag de dag nog slechts een handvol van over. De veehandelaars investeerden immers zelf in transport.
"Voerman is iets dat je bent uit jezelf, je kan het niet leren", zegt Christof Decraene (35) uit het Oost-Vlaamse Oostwinkel, die de stiel oppikte van zijn vader. Eigenlijk werd hij op de schoolbanken voorbereid om boekhouder te worden, maar hij besloot uiteindelijk toch ook voerman te worden. "Een hart voor de stiel hebben, is niet genoeg. Je moet ook voldoende feeling hebben om met de dieren om te gaan".
"Je ziet soms kereltjes van twaalf jaar oud die met hun vader meekomen en meteen op de juiste plaats achter de koe gaan staan. Een volwassene, die het vak wil leren, staat soms na een jaar nog steeds op de plaats waar de klappen vallen", zegt Decraene. Als een voerman een stal binnen stapt, ziet hij snel waar de moeilijke gevallen zitten. "In elke stal is één stier de leider", zegt Marnix Kerschaever (53) uit Lokeren. Al toen hij veertien jaar oud was, volgde hij zijn vader als voerman. "Na tien minuten haal je de baas van de stal eruit. Die moet je in het oog houden".
"Je merkt het aan de manier waarop een beest zijn kop beweegt", zegt Decraene. "Als je een kop schichtig boven de andere dieren ziet uitkijken, een kop die een uitweg zoekt, dan weet je meteen dat het geen 'brave' is. Een agressief beest mag je niet alleen uit zijn stal naar de vrachtwagen brengen: in groep blijven dieren rustiger. Vroeger moest je dieren één voor één aan een touw uit de stal en in de camion brengen, ze werden geblinddoekt met een jutezak. Nu kunnen we door de inrichting van de vrachtwagens de dieren in groepjes van vijf erin of eruit jagen".
Het lijdt geen twijfel dat voerman een gevaarlijke stiel is. Ze kunnen allemaal een waslijst opsommen aan verwondingen die ze ooit opliepen door de runderen. "Als je voor dit beroep kiest, kan je er niet op rekenen dat je ongedeerd blijft", zegt Decraene, terwijl hij op een kersverse schram boven zijn oog wijst. Een aanvaring met een koe. Twee jaar geleden werd zijn linkerknie stuk getrapt door een koe, eerder brak hij zijn polsen. "Geregeld moet ik een paar maanden op krukken aan de slag", zegt Kerschaever. Twee jaar geleden brak hij zijn dijbeen toen een stier op hem botste, een litteken op zijn voorhoofd getuigt van een trap van een koe.
Jaarlijks vallen er ook dodelijke slachtoffers, meestal boeren die door hun eigen stieren op de hoorns genomen worden. "Ze kennen hun dieren te goed", zegt Decraene. "Een boer weet wie van zijn stieren hij in het oog moet houden, maar hij denkt te snel dat hij de andere mag vertrouwen. Ze zien het kwaad niet meer in hun eigen dieren, omdat ze ze al jaren kennen en nog weten wanneer ze de beesten gestreeld hebben".
De meeste ongevallen met stieren gebeuren op de weide. Als de koeien tochtig zijn, dan beschouwt de stier die als zijn territorium. Hij ziet de boer dan als een indringer: hij vreest dat de boer hem zal weghalen van de koeien, of dat de koeien weg moeten. "De boer vertrouwt zijn stier soms zover dat hij het gevaar verkeerd inschat. Een koe die net gekalfd heeft, is trouwens even gevaarlijk omdat ze haar kalveren wil beschermen", aldus Decraene.
"Stap nooit zonder stok op een wei waar een stier zit", raadt de voerman aan. "Maar uiteindelijk: als zo'n rund aanvalt, dan valt daar helaas niet veel tegen te beginnen. Een massa vlees, soms tot duizend kilo spieren en botten, dat valt niet te stoppen. Ik heb ooit twee stieren zien vechten, waarbij het ene beest het andere door een stenen muur duwde. Wel: dat beest stond recht, schudde zijn hoofd en stapte weg alsof er niets gebeurd was".
Valpartijen zijn in het hele land de voornaamste oorzaak van ongevallen, maar op boerderijen komen die pas op de tweede plaats. Dieren staan er op nummer één, weten ze bij Agrobedrijfshulp, een vzw die gegroeid is uit de Boerenbond. "Goed 21 procent van alle ongevallen op boerderijen wordt veroorzaakt door dieren", zegt Marc Hermans. Ongevallen met landbouwmachines komen op de derde plaats.
"Exacte statistieken over het aantal ongevallen met runderen in ons land zijn er niet, maar ruw geschat zijn het er jaarlijks tussen de honderd en de tweehonderd", zegt Ludo Maeghe van Preventagri, een sensibiliseringsproject van het ministerie van Arbeid. "We tellen elk jaar zes tot acht dodelijke ongevallen. De meeste ongevallen gebeuren in de maanden april en oktober -wanneer de dieren naar de wei gebracht worden, of eraf worden gehaald".
Volgens Preventagri is er een verband tussen het gewicht van een koe en zijn gedrag. "Een zwaarder, log dier is vaak veel rustiger", zegt Maeghe. "Stieren van het Limousin ras zijn beweeglijker en dus gevaarlijk. De Witblauwe runderen zijn daarentegen zwaarder en ook rustiger. Van dat ras worden de runderen voornamelijk via kunstmatige inseminatie gekweekt, en daarbij worden de agressieve mannetjes eruit gefilterd".
Preventagri geeft nog enkele veiligheidswenken. "De meeste boeren doen hun stieren weg, eens ze ouder worden dan drie jaar: een oudere stier is agressiever. We raden ook aan om de jonge runderen vanaf zes maanden oud te laten wennen aan een touw. Daarmee worden ze verhandeld. Boeren kunnen ze aan een touw van de ene stal naar de andere brengen, bijvoorbeeld. Een neusring bij stieren is efficiënt om de dieren snel tot de orde te roepen. Ten slotte raden we ook aan om de stieren apart te houden van de koeien, en de mannetjes enkel bij de koeien te brengen om ze te dekken. Een stier gaat zich snel hechten aan een groep koeien, en kan die als zijn territorium gaan zien".
"De meeste runderen zijn de aanwezigheid van mensen niet meer gewend", meent Kerschaever. "Ze zijn nerveus als ze uit hun stal komen. Waalse runderen zijn vaak nog het rustigst. De boeren gaan er vaak nog mee grazen, de dieren komen van jongs af onder de mensen. Daar bestaat ook nog de cultuur van jaarmarkten en tentoonstellingen. Vlaamse koeien worden geboren in een stal en blijven hun hele leven op de boerderij, tot ze naar de slachtbank moeten".(KS)
