Bisschoppen gaan de boer op en aanhoren zorgen van landbouwers

“Deze stal is niet ammoniakemissiearm en alhoewel de rest van de stallen dat wel zijn, moeten we deze stal afbreken en onze vergunning die in 2034 pas afloopt, in 2030 vernieuwen”, vertelt varkenhouder Johan Els uit Wuustwezel aan een toch wat opmerkelijke toehoorder, namelijk Johan Bonny, bisschop van het bisdom Antwerpen.

Het bezoek van Bonny aan het varkensbedrijf kadert in een bredere landbouwtour van de Vlaamse bisschoppen. In de nasleep van de eerdere boerenprotesten, waarbij het debat rond landbouw, voedselvoorziening en de uitdagingen die dit met zich meebrengt voor het klimaat centraal stonden, hadden de Vlaamse bisdommen een gezamenlijke verklaring klaar om uit te sturen. “Uiteindelijk hebben we besloten deze schriftelijke verklaring naast ons neer te leggen en de boer op te gaan om met eigen oren de uitdagingen en zorgen van de landbouwers te aanhoren”, vertelt de Antwerpse bisschop. Net zoals hij bezochten de andere bisschoppen van de Vlaamse bisdommen boerenbedrijven in hun bisdom.

De gespannen relatie tussen landbouw, natuur en samenleving werd al eerder opgemerkt door de kerk. Op 25 mei 2015 gaf paus Franciscus in zijn encycliek Laudato si’ aan dat alle crises waarmee we geconfronteerd worden, in hun globaliteit moeten bekeken worden als één enkele maar complexe socio-ecologische crisis. “Agro-ecologie, die de samenhang erkent tussen de ecologische problemen en de socio-economische uitdagingen, vormt daarbij een pad om een duurzame en kwalitatieve landbouw te vrijwaren.”

Respect en waardering

Behalve de boerenprotesten van eerder dit jaar grepen de Vlaamse bisdommen ook naar deze toespraak van de paus terug om hun bezoek aan de boeren te verklaren. “Naar aanleiding van de verjaardag van de publicatie van de encycliek willen de Belgische bisschoppen wijzen op de verantwoordelijkheid van allen – politici, religieuze leiders en burgers – om de instandhouding en het respect van ons “gemeenschappelijke huis” ter harte te nemen. In dat huis moet alles en iedereen zijn rechtmatige plaats en waardering krijgen”, klinkt het.

Haalt stikstofbeleid verdienmodel onderuit?

De Sterboshoeve is een melkveebedrijf met groenezorgactiviteiten in Wuustwezel. Het bedrijf ligt in het privédomein Sterbos dat lange tijd in adellijke handen was, maar recent werd opgekocht door een grote tomatenteler uit Hoogstraten. Het domein met kasteel telt in totaal 350 hectare landbouwgrond, een gedeelte wordt gepacht door de familie Wouters-Verbreuken.

Normaal grazen de pinken en de droge koeien op de weilanden rond de kasteelhoeve, maar door het natte weer zijn ze nog niet buiten geweest. Terwijl boeren volgens Eric Wouters van de Sterboshoeve vaak klagen over “de groenen” is op dit moment de natuur de grote boosdoener. “We willen 50 hectare maïs planten, maar door de regen zit er nog geen korrel in de grond”, vertelt de boer.

Toch zijn de weersomstandigheden niet de grootste zorgen voor Tuur Wouters (21) die op termijn het bedrijf op termijn wil overnemen en momenteel op zelfstandige basis op het bedrijf van zijn ouders werkt. “De natuur is onderdeel van het boeren. Daar kom je niet onderuit. Het zijn de bijkomende regels die het voor ons zo moeilijk maken en frustrerend zijn.”

Met het oog op opvolging kochten zijn ouders enkele jaren geleden een extra melkveebedrijf aan op de rand van het privédomein. Daar werd in 2016 een stal gebouwd en worden nu de 200 koeien gemolken. Maar het stikstofdecreet brengt het verdienmodel en de landbouwtoekomst voor Tuur in gevaar, zegt hij. “Welke mogelijkheden zijn er om stikstof te reduceren? Dat is vandaag nog steeds niet duidelijk. Als we gedwongen worden de veestapel in te krimpen, komt het verdienmodel in gevaar.”

Regels en niet de regen fnuiken de landbouw

De vele regels, die volgens Eric Wouters ook steeds strenger worden, brengen veel zorgen teweeg op het landbouwbedrijf. “Wij willen als volwaardige economische sector worden aanschouwd. Waar men doorgaans fier is op de industrie als deze exporteert, moeten wij als boeren aan schaalverkleining doen. Daarmee wordt het volledige verdienmodel onderuitgehaald Het beleid en de regels worden gemaakt door mensen in de stad zonder feeling met de landbouw.”

Alhoewel het ondernemersklimaat de voorbije jaren van kwaad naar erger is gegaan, zijn twijfels over overname volgens Johan Bonny van alle tijden. De bisschop stamt uit een boerengezin en kreeg het boerenleven met de paplepel ingegoten. “Ook in ons gezin was er ambitie om het bedrijf over te nemen. Ook bij mij zat de landbouw in de genen. Maar het ouderlijke bedrijf was te klein om toekomstbestendig te zijn”, vervolgt Bonny die uiteindelijk in de kerk terechtkwam.

Zijn ouders runden een melkvee- en varkensbedrijf in Gistel en hij heeft de schaalvergroting aan den lijve ondervonden. “Mijn grootouders kwamen in de jaren '50 toe met zes koeien en drie varkens, terwijl mijn ouders in de jaren zeventig 12 koeien en 35 varkens nodig hadden. Om rendabel te blijven, had ik of één van mijn broers verder moeten uitbreiden en dat zou zo veel investering gevraagd hebben dat de overnemer jarenlang een enorme financiële last zou meetorsen.”

Familiebedrijf als hoeksteen landbouw

Na de pensionering van zijn ouders in de vroege jaren '90 is schaalvergroting in de landbouw verdergegaan. Bonny heeft hier geen problemen mee, zolang het bedrijf door een familie gedragen kan worden. “Op het moment dat de traditionele boer wordt vervangen door een industriële ondernemer, wordt de klassieke band tussen natuur en landbouw verbroken en is de balans zoek”, zegt de kerkelijk leider die in de boerenfamilie de hoeksteen van de landbouw ziet. “De boer leeft van, in en met de natuur. Zonder natuur heeft hij geen kostwinning. Daarmee is de boer automatische de beste beheerder van de natuur.”