”Waardencrisis” aan de bron van traag herstel biodiversiteit in Europese rivieren

Waardencrisis

"Onze data tonen dat rivieren kunnen herstellen als we als maatschappij de juiste maatregelen nemen", zegt Sonja Jähnig van het Leibniz Instituut voor Zoetwaterecologie en Binnenvisserij in Berlijn. De natuur in het algemeen kent diverse en meervoudige benaderingen (ecologisch, economisch, relationeel) die volgens het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) op dit moment onvoldoende weerspiegeld worden in politieke en economische beslissingen. Het onderzoek in Nature toont hoe de actuele waarderingen van de natuur vaak slechts één perspectief hanteren. Zo’n eenzijdige benadering voedt net de huidige crisissen van klimaat en biodiversiteit. Door de contante overheersing van de enkelvoudige waarden en de daarmee samengaande polarisatie, geraakt de oplossing voor de ingewikkelde noodsituatie van biodiversiteitsverlies en klimaatverandering ver op drift.  

Waterkwaliteit

Voor de Nature studie verzamelden wetenschappers tussen 1968 en 2020 1.816 tijdsreeksen van rivieren in 22 Europese landen. In totaal werden 2.648 soorten waargenomen. Opmerkelijk is dat de biodiversiteit de laatste vijftig jaar opvallend verbeterd is. Maar het herstel gebeurde vooral voor 2010 en bleef nadien min of meer op een constant peil. In de jaren 1990 en 2000 was er beterschap voor de biodiversiteit dankzij een de betere waterkwaliteit en natuurherstelprojecten. De stagnering na die periode zou kunnen betekenen dat de vroegere maatregelen uitgeput zijn. Daarnaast staan de binnenwateren onder druk van landbouw en steden en de infiltratie van afvalwater, vervuilende stoffen en pesticiden. Die slechte waterkwaliteit werd in de jaren 1950 en 1960 aangepakt met maatregelen van de Europese kaderrichtlijn water. "Deze maatregelen leidden tot een aanzienlijke daling van organische vervuiling en verzuring vanaf 1980", zegt Ellen Welti, een wetenschapster die deelnam aan het project. Maar het lek is nog niet boven water want de "stressfactoren" nemen nu weer toe. "De biologische kwaliteit van rivieren is op veel plaatsen nog steeds ontoereikend." 

Eenzijdige natuurwaardering

Op dit moment worden enerzijds de economische waarden van de natuur (gericht op de markt), en anderzijds de ecologische waarden (ondersteund door natuurwetenschappelijke data) bevoorrecht. Het gevolg is dat culturele en relationele natuurwaarden vaak onder de oppervlakte blijven, terwijl ze essentieel zijn voor het bereiken van rechtvaardige en duurzame samenlevingen. Volgens de auteurs van het onderzoek moeten we afstappen van de overheersende, eenzijdige focus op economische groei en soortenbescherming. Meervoudige natuurwaarderingen moeten het tij keren en mee de cours van economische en politieke beslissingen bepalen die noodzakelijk zijn voor de transformatie van de globale biodiversiteitscrisis en klimaatnoodtoestanden.  

De diverse soorten natuurwaarden kunnen worden bepaald met behulp van een groot aantal waarderingsmethoden en met bestaande economische, ecologische en sociaal-culturele indicatoren. Er blijkt geen tekort aan methoden om de diversiteit aan natuurwaarden in kaart te brengen, maar het schoentje knelt elders: "Waar een tekort aan is, is de bereidheid of het vermogen van sommige overheden, administraties en andere actoren om deze methoden toe te passen en in te bedden in hun beslissingen op een manier die zorgvuldig rekening houdt met vertegenwoordiging, rechtvaardigheid en machtsverhoudingen tussen de verschillende partijen die betrokken zijn", aldus prof. Sander Jacobs van het INBO.